Đây là sự thay đổi mang tính đột phá của ngành giáo dục, vừa giảm áp lực của thi cử, vừa mở ra nhiều cơ hội cho người học để chọn con đường nghề nghiệp tốt nhất, đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực của đất nước trong thời kỳ hội nhập.

Để chuẩn bị cho một kỳ thi THPT quốc gia, bên cạnh việc học tập tốt, toàn diện ở các lớp THPT, học sinh còn phải chuẩn bị việc tự hướng nghiệp cho chính bản thân mình. Việc tự hướng nghiệp sớm sẽ giúp học sinh có sự chuẩn bị “chắc” nhất cho tương lai của mình. Bài viết sau nhằm giới thiệu cho học sinh 5 bước cơ bản của tự hướng nghiệp.

1. Tự nhận diện bản thân

Tự nhận diện bản thân nhằm xác định được bạn thích gì ? nghề nghiệp nào là phù hợp với bạn ? bằng cách tự trả lời các câu hỏi theo các bước sau hoặc trả lời các câu hỏi “Xác định các nhóm sở thích nghề nghiệp nổi trội”.

- Nhận dạng về sở thích hay sự quan tâm của bạn.

Hãy quan tâm đến những việc đang diễn ra xung quanh, xem báo đài để bắt đầu bằng việc tự trả lời câu hỏi về những công việc mình yêu thích, những lĩnh vực nghề nghiệp nào bạn có thể làm hoặc thậm chí những ngành học nào mình ưa thích và điều quan trọng phải giải đáp được vì sao bạn thích.

- Nhận dạng tính cách, sở thích, kỹ năng và giá trị của bạn

Mỗi cá nhân đều có thể thành công hoặc phát huy lợi thế của mình nếu được làm môi trường phù hợp với tính cách và giá trị của mình. Để nhận dạng nhận dạng tính cách, sở thích, kỹ năng và giá trị của mình, bạn tự trả lời các câu hỏi: Bạn khá nhất ở lĩnh vực nghề nghiệp nào; Bạn thích hoặc bạn thành công nhất ở những hoạt động nào hoặc thế mạnh của bạn là gì?

Như vậy, đầu tiên phải xác định được trong những nghề bạn yêu thích, thì nghề nào là phù hợp với bạn.

2. Tự nhận diện Ngành - Trường tương ứng

Sau khi tự nhận diện bản thân, xác định nghề phù hợp với mình, bước tiếp theo bạn sẽ tìm trường có ngành học phù hợp nhất với sở thích nghề nghiệp của mình. Điều quan trọng nhất của giai đoạn này chính là quá trình tự tìm hiểu của học sinh nhằm thu thập thông tin về các trường ĐH, CĐ, TCCN, CĐN, TCN và thiết lập mục tiêu cá nhân.

Đây giai đoạn rất quan trọng, bởi nếu đủ thông tin sẽ giúp bạn có cơ sở để xác định chính xác hơn những sở thích hay sự quan tâm của bạn mà bạn đã trả lời ở phần 1. Để thực hiện việc này, các bạn có thể tham khảo Hệ thống ngành kinh tế của Việt Nam (với 642 ngành kinh tế cấp 5), danh mục giáo dục đào tạo cấp IV - trình độ cao đẳng, đại học (với khoảng 500 ngành đào tạo trình độ đại học, cao đẳng và trên 130 ngành TCCN).

3. Tự nhận diện sức học

Đây là bước mà nhiều học sinh thường “nhắm mắt” bỏ qua, hoặc “đại khái” để tự hài lòng hoặc hy vọng vào sự may mắn. Thực tế tuyển sinh đại học, cao đẳng đã chứng minh cơ hội trúng tuyển tùy thuộc vào sức học của mỗi học sinh. Nếu đại khái, xuê xoa, bỏ qua tự đánh giá năng lực hoặc sức học của bản thân thì làm tăng nguy cơ giảm khả năng trúng tuyển vào ngành học mình yêu thích.

Để nhận diện sức học của mình, học sinh làm theo mẫu, lưu giữ, đối chiếu với từng học kỳ. Việc xác định năng lực sớm nhằm giúp học sinh có kế hoạch tự điều chỉnh việc học nhằm quyết tâm thực hiện được mơ ước của mình. Nếu sức học quá chênh lệch với ước mơ, nên học ở một trường khác, bậc học phù hợp để có nghề nghiệp mà mình yêu thích, và đủ sức vào theo các tiêu chí tuyển sinh của trường đó.

4. Tự nhận diện về nhu cầu nhân lực

“Trong vài năm tới ngành nào là thu hút nhân lực? Ngành nào lương cao? …. “. Là những câu hỏi thường gặp trong các buổi tư vấn hướng nghiệp tuyển sinh. Bình quân hàng năm có đến 80% học sinh có nguyện vọng học tiếp đại học, cao đẳng. Trong khi đó cơ cấu nguồn nhân lực tính đến 2015 là 59% sơ cấp nghề, TCCN là 23%, cao đẳng 6,6%, đại học 10,8%, sau đại học 0,7%, đến 2020 lần lượt là 54,2% - 27,1% - 6,8% - 11,3% - 0,7%. Như vậy, bình quân trong cả nước, học sinh chọn ngành học ở trình độ nghề, TTCN, cao đẳng nghề có nhiều cơ hội việc làm hơn.

Ngoài ra, mỗi ngành nghề khác nhau, địa phương khác nhau thì nhu cầu nhân lực theo cơ cấu đào tạo tất yếu là khác nhau, ví dụ, nhu cầu nguồn nhân lực trình độ CĐ, ĐH ngành CNTT là 65%, ngành GTVT là 36,5%, ngành du lịch 28,5%, ngành năng lượng hạt nhân 83%, ngành ngân hàng 83%, ngành tài chính 50%...

Có địa phương định hướng tăng các ngành công nghiệp chế biến, dịch vụ, xuất khẩu, gia tăng ứng dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất và đời sống, nhưng học sinh của tỉnh không mặn mà khi chọn các ngành học này.

Nếu có dự tính sẽ làm việc ở địa phương nào thì học sinh nên tham khảo nhu cầu nhân lực của địa phương đó.

5. Lập sổ tay hướng nghiệp

Lập sổ tay hướng nghiệp chính là quá trình tự hướng nghiệp bản thân, kiểm soát, điều chỉnh hành vi nhằm vượt qua những khó khăn, cản trở để đạt mục tiêu cao nhất. 

Việc nhận diện tính cách, kỹ năng, giá trị và sức học nhằm giúp học sinh vừa tự khám phá mặt mạnh, vừa xác định chính xác những hạn chế của bản thân để có những điều chỉnh phù hợp, chứ không làm triệt tiêu ước mơ của mình. Nếu quyết tâm, nên bắt đầu sớm bài hướng dẫn này, có thể ngay từ học kỳ đầu tiên của lớp 10, và nên tự thực hiện theo từng học kỳ và bắt đầu bằng những mơ ước của mình về nghề nghiệp đến thực tế của bản thân.