Lựa chọn thanh long trước khi sơ chế xuất khẩu đi Mỹ tại một doanh nghiệp ở Bình Thuận - Ảnh: Nguyễn Nam

Cước phí đã đẩy giá thành trái cây của VN lên mức cao nhất so với các nước trong khu vực. Theo các công ty xuất khẩu và chuyên gia nông nghiệp, đây chính là rào cản cho trái cây tươi của VN vào các thị trường cao cấp.

Gặp khó với cước vận chuyển, phí kiểm dịch

Sau khi đi khảo sát hai vùng trồng xoài cát chu lớn tại Đồng Tháp và An Giang, giám đốc một doanh nghiệp xuất khẩu trái cây tại VN cho biết khả năng của đơn vị này xuất khẩu xoài sang Nhật Bản trong năm nay là không có.

“Giá mua xoài không giảm xuống được vì các đơn vị trồng đều có nơi tiêu thụ hoặc xuất khẩu sang Hàn Quốc, trong khi cước phí máy bay quá cao nên giá đến Nhật khó cạnh tranh với xoài của nước khác” - vị này cho biết.

Theo vị này, trong khi giá bán xoài của các công ty Thái Lan tại Nhật chỉ khoảng 5 USD/kg, giá thành xoài VN đến Nhật Bản ở mức 5,5 - 6 USD/kg. Nguyên nhân chủ yếu là do cước phí máy bay vận chuyển tại VN quá cao, lên đến 2,1 USD/kg, cao hơn nhiều so với chi phí mà các doanh nghiệp từ các quốc gia khác đang cạnh tranh với VN.

Cụ thể, cước máy bay đối với xoài của Thái Lan và Philippines, hai đối thủ lớn nhất của xoài VN trong khu vực Đông Nam Á, lần lượt là 0,5 USD/kg và 0,7 USD/kg.

Như vậy, nếu cước phí của VN giảm xuống bằng với Philippines hoặc chỉ cần giảm một nửa, giá thành xoài VN đến Nhật sẽ giảm trên 1 USD/kg, tức là hoàn toàn có thể cạnh tranh với xoài của Thái Lan và các nước khác.

Trước đó, sau khi cơ quan chức năng Nhật Bản thông báo chính thức dỡ bỏ lệnh cấm cho trái xoài cát chu của VN được vào thị trường nước này, nhiều doanh nghiệp VN cũng rất hào hứng lên kế hoạch bán hàng.

Thế nhưng sau khi tính toán mọi chi phí, họ đều phải đắn đo vì giá thành xoài của VN vào Nhật đang ở mức cao so với xoài Thái Lan, mà chủ yếu là do cước phí vận chuyển đội lên. Ngoài xoài Thái và Philippines, thị trường Nhật Bản hiện đã có xoài nội địa và xoài đến từ các nơi khác như Đài Loan, Ấn Độ, Pakistan, Úc, Malaysia...

Không chỉ gặp khó vì cước phí quá cao, giá thành trái cây của VN cũng bị đội lên vì nhiều khoản khác như chi phí xử lý (chiếu xạ hoặc xử lý hơi nước nóng) và chi phí cho chuyên gia của các quốc gia nhập khẩu sang VN giám sát.

Trong đó, phí chiếu xạ lên đến khoảng 1 USD/kg trái cây, còn chi phí cho các chuyên gia ở mức 200.000 - 300.000 USD mỗi người một năm.

“Đây là khoản phí không hề nhỏ trong giá thành trái cây của VN. Nhiều doanh nghiệp VN không thể xuất khẩu được vì cạnh tranh với chính các nhà máy xử lý trái cây kiêm xuất khẩu trong nước cũng đã khó rồi” - giám đốc một công ty cho biết.

Giá cước sẽ được điều chỉnh?

Đại diện Vietnam Airlines cho biết hãng này đang chiếm đến 38% tổng sản lượng vận chuyển hàng nông sản xuất khẩu của VN bằng đường không nhưng nếu tính chung cho các loại hàng hóa khác nữa thì chỉ chiếm khoảng 15%. Hãng cũng chỉ kết hợp vận chuyển hàng hóa trên các máy bay chở hành khách chứ chưa có máy bay chuyên chở hàng hóa.

Ngoài Vietnam Airlines, các đường bay trên còn có nhiều hãng hàng không khai thác như Aeroflot, Air France, Cathay Pacific, Etihad Airways, Emirates Airlines... nên hãng không thể quyết định giá cước vận chuyển.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, phó cục trưởng Cục Hàng không VN Võ Huy Cường cho biết đã đề nghị Vietnam Airlines nghiên cứu, so sánh giá cước của hãng với các hãng hàng không khác trong khu vực để có điều chỉnh cụ thể nhằm hỗ trợ các hợp đồng vận chuyển hàng hóa nông sản xuất khẩu ra nước ngoài.

Đặc biệt, Vietnam Airlines phải rà soát quy trình đặt giữ tải, triển khai việc công bố công khai, minh bạch về tình trạng tải cung ứng hàng hóa trên từng chuyến bay trên website của hãng và tại các cảng hàng không, sân bay.

Ngoài ra, Tổng công ty Cảng hàng không VN nghiên cứu khả năng miễn phí soi chiếu an ninh đối với toàn bộ sản phẩm nông sản xuất khẩu hiện đang áp mức phí 17 USD/tấn. Các công ty phục vụ hàng hóa tiếp tục nghiên cứu khả năng giảm giá dịch vụ đối với các mặt hàng nông sản xuất khẩu.

Cũng theo ông Cường, cơ quan này sẽ có văn bản báo cáo Bộ GTVT để làm việc với Bộ NN&PTNT, Bộ Ngoại giao nhằm có chính sách hỗ trợ, khuyến khích cụ thể cho hàng nông sản VN xuất khẩu sang các thị trường nước ngoài, đặc biệt là đến thị trường Nga, Mỹ, Úc.

Khó giảm chi phí xử lý hay kiểm dịch

Trong khi đó, dù thừa nhận trái cây tươi của VN đang gặp khó khi cạnh tranh với các nước khác vì tiền vận chuyển quá cao, TS Nguyễn Hữu Đạt, giám đốc Trung tâm Kiểm dịch thực vật sau nhập khẩu 2 (Bộ NN&PTNT), cho rằng các chi phí khác như phí xử lý hay kiểm soát chất lượng... không ảnh hưởng nhiều đến khả năng cạnh tranh của trái cây VN bởi đây là chi phí mà nước nào xuất khẩu cũng phải chịu.

Theo ông Đạt, các chuyên gia nước ngoài đến VN liên tục để kiểm soát quá trình xử lý dịch hại trên trái cây (bằng phương pháp chiếu xạ hoặc hơi nước nóng) trước khi vào thị trường nước họ. Do đó, phía VN sẽ phải chịu toàn bộ chi phí cho chuyên gia này như lương (bằng lương ở nước nhập khẩu), chi phí đi lại, ăn ở trong thời gian ở tại VN... ước tính khoảng 200.000 - 300.000 USD/người/năm.

Tuy nhiên, nếu chia cho số lượng trái cây xuất khẩu (Nhật Bản khoảng 1.000 tấn/năm, Mỹ trên 3.000 tấn/năm), chi phí này không cao. Chưa kể số lượng và chủng loại trái cây xuất khẩu sang các thị trường này ngày càng tăng thì chi phí này sẽ giảm xuống. Nhưng quan trọng hơn, chi phí trả cho các chuyên gia đến VN là rất nhỏ so với lợi ích nó đem lại.

Cũng theo ông Đạt, một khi chuyên gia Mỹ đã cấp phép cho lô hàng trái cây của VN được xuất khẩu, khi hàng sang đến Mỹ sẽ không bị kiểm tra lại nữa. Điều này là rẻ và an toàn hơn nhiều cho các doanh nghiệp xuất khẩu. Bởi nếu như đưa hàng sang tới nơi mới kiểm soát, khi bị phát hiện có vi phạm, phía Mỹ sẽ buộc tái xuất hoặc tiêu hủy toàn bộ lô hàng thì chi phí và thiệt hại sẽ lớn hơn rất nhiều.

“Đây là thông lệ quốc tế, không quốc gia nào xuất khẩu vào các thị trường trên được đặc cách. Các quốc gia xuất khẩu vào các thị trường này trước VN hàng chục năm vẫn phải chịu quy trình như vậy. Thậm chí là nếu phía Mỹ chưa kịp cử chuyên gia sang giám sát, chương trình xuất khẩu của quốc gia đó phải tạm ngưng đợi chuyên gia tới” - ông Đạt cho biết.