Ảnh minh họa. Nguồn: thesurgeonscollective.com.au

   Xơ gan mật nguyên phát là một bệnh trong đó đường mật trong gan của bạn đang dần bị phá hủy. Mật, một chất dịch được sản xuất trong gan, có vai trò trong việc tiêu hóa thức ăn và giúp cơ thể loại bỏ các tế bào hồng cầu chết, cholesterol và các chất độc. Khi ống dẫn mật bị hư hỏng, như trong xơ gan mật nguyên phát, các chất có hại có thể tích tụ trong gan và đôi khi tạo sẹo không hồi phục trong nhu mô gan (xơ gan).

   Xơ gan mật nguyên phát được cho là một bệnh tự miễn,trong đó cơ thể tự chống lại các tế bào của mình, nhưng nguyên nhân gây xơ gan mật nguyên phát thì chưa được biết rõ ràng.

   Xơ gan mật nguyên phát tiến triển chậm. Thuốc có thể làm chậm sự tiến triển của bệnh, đặc biệt nếu bắt đầu điều trị sớm

Triệu chứng xơ gan mật nguyên phát

   Mặc dù một số người bị xơ gan mật nguyên phát có thể không có triệu chứng trong nhiều năm sau khi họ được chẩn đoán, nhưng có một số dấu hiệu và triệu chứng có thể gặp, chẳng hạn như:

- Mệt mỏi.

- Ngứa da.

- Đau ở phần trên bên phải của bụng.

- Khô mắt.

- Khô miệng.

- Vàng da và mắt (bệnh vàng da).

- Xạm da không liên quan với ánh nắng.

- Sưng bàn chân, mắt cá chân.

- Tích tụ dịch trong ổ bụng (báng bụng).

- Lắng đọng mỡ vùng da xung quanh mắt, mí mắt, hoặc trong các nếp gấp trong lòng bàn tay, lòng bàn chân, khuỷu tay hoặc đầu gối (xanthoma).

- Tiêu chảy có thể có mỡ.

Diễn tiến của bệnh xơ gan mật nguyên phát

   Tình trạng viêm trong xơ gan mật nguyên phát xảy ra khi tế bào lympho T (tế bào T) bắt đầu tích tụ trong gan. Tế bào T là tế bào bạch cầu, một phần của hệ thống đáp ứng miễn dịch. Bình thường, các tế bào T nhận ra và giúp bảo vệ chống lại vi khuẩn và nấm. Nhưng trong xơ gan mật nguyên phát, các tế bào T xâm nhập và phá hủy các tế bào lót các đường mật nhỏ trong gan.

   Hiện tượng viêm các ống dẫn mật nhỏ lan rộng, và đến một lúc nào đó, phá hủy các tế bào gan lân cận. Các tế bào gan bị phá hủy sẽ được thay thế bằng mô sẹo góp phần gây xơ gan. Xơ gan là sẹo trong mô gan, làm cho gan mất dần các chức năng quan trọng.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ xơ gan mật nguyên phát

   Các yếu tố sau có thể làm tăng nguy cơ xơ gan mật nguyên phát

- Giới tính: Phần lớn những người bị xơ gan mật nguyên phát là phụ nữ.

- Tuổi: Xơ gan mật nguyên phát có thể xảy ra ở những người từ 30 đến 60 tuổi.

- Nhiễm trùng: Các nhà nghiên cứu nghi ngờ xơ gan mật nguyên phát có thể được kích hoạt bởi một loại vi khuẩn, nấm hoặc ký sinh trùng, điều này giải thích tại sao có một lượng lớn các tế bào bạch cầu trong các ống dẫn mật nhỏ.

Biến chứng của xơ gan mật nguyên phát

   Khi tổn thương gan tiến triển, người mắc bệnh xơ gan mật nguyên phát có thể gặp một số biến chứng nghiêm trọng bao gồm:

- Xơ gan: Xơ gan là hiện tượng sẹo hóa gan, làm cho gan suy giảm chức năng gan. Xơ gan có thể xảy ra trong giai đoạn cuối của xơ gan mật nguyên phát. Xơ gan liên tục có thể dẫn đến suy gan, xảy ra khi gan không còn có thể hoạt động bình thường.

- Tăng áp lực trong tĩnh mạch cửa (tăng áp cửa): Máu từ ruột, lách và tuyến tụy chảy vào gan thông qua một mạch máu lớn được gọi là tĩnh mạch cửa. Khi mô sẹo làm cản trở lưu thông dòng máu bình thường qua gan, máu sẽ không lưu thông được, giống như nước ở phía sau đập, dẫn đến tăng áp lực trong tĩnh mạch. Vì máu không lưu thông qua gan bình thường nên các hormone, thuốc và các chất độc khác trong máu sẽ không được lọc khi qua gan.

- Giãn tĩnh mạch: Khi sự lưu thông máu qua tĩnh mạch cửa bị chậm hoặc bị chặn, máu có thể trào ngược qua các tĩnh mạch khác - chủ yếu là những tĩnh mạch trong dạ dày và thực quản. Các mạch máu này có vách mỏng, nên khi tăng áp lực trong tĩnh mạch có thể gây xuất huyết phần trên dạ dày hoặc trong thực quản. Hiện tượng xuất huyết này là một tình trạng cấp cứu đe dọa tính mạng và cần được đến bệnh viện ngay lập tức.

- Ung thư gan: Việc phá hủy các mô gan khỏe mạnh xảy ra trong xơ gan làm tăng nguy cơ ung thư gan.

- Xương yếu (loãng xương): Những người bị xơ gan mật nguyên phát bị tăng nguy cơ xương yếu và giòn, dễ gãy xương hơn bình thường.

- Thiếu hụt vitamin: Thiếu mật ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ chất béo và các vitamin tan trong chất béo A, D, E và K của hệ tiêu hóa, đôi khi dẫn đến sự thiếu hụt của các vitamin trong trường hợp xơ gan mật nguyên phát tiến triển.

- Vấn đề về trí nhớ: Một số người bị xơ gan mật nguyên phát có vấn đề với trí nhớ và khả năng tập trung.

- Tăng nguy cơ bệnh khác: Ngoài tổn thương gan và đường mật, người bị xơ gan mật nguyên phát dường như hay bị các bệnh về chuyển hóa hoặc rối loạn hệ miễn dịch khác, bao gồm bệnh về tuyến giáp, xơ cứng bì hạn chế (hội chứng CREST) ​​và viêm khớp dạng thấp.

Xét nghiệm và chẩn đoán

   Xét nghiệm bệnh xơ gan mật nguyên phát

- Xét nghiệm máu để kiểm tra chức năng gan. Xét nghiệm chức năng gan kiểm tra nồng độ men gan, cho biết có bệnh gan nói chung và đặc biệt là cho biết có tổn thương đường mật.

- Xét nghiệm máu để kiểm tra các dấu hiệu của bệnh tự miễn. Xét nghiệm máu có thể tìm ra kháng thể kháng ty lạp thể (Anti-mitochondrial antibodies - AMA) nếu bạn có xơ gan mật nguyên phát. Những kháng thể này hầu như không bao giờ xuất hiện ở những người không có bệnh, hoặc các bệnh gan khác. Vì lý do đó, một xét nghiệm AMA dương tính được coi là một dấu chỉ rất đáng tin cậy của bệnh. Tuy vậy, vẫn có một tỷ lệ nhỏ những người bị xơ gan mật nguyên phát không có AMA.

   Chẩn đoán bệnh xơ gan mật nguyên phát

- Chẩn đoán hình ảnh: Có thể được sử dụng chụp hình gan để tìm ra những bất thường. Các xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh bao gồm siêu âm, chụp cộng hưởng từ (MRI) và chụp cắt lớp vi tính (CT).

- Sinh thiết gan: Trong sinh thiết gan, một mẫu nhỏ mô gan được lấy ra và kiểm tra trong phòng thí nghiệm, để xác định chẩn đoán hoặc xác định mức độ (giai đoạn) của bệnh. Bác sĩ sẽ dùng một kim nhỏ để đâm vào gan qua da và lấy một mẫu nhỏ mô gan. Bác sĩ có thể lấy thêm mẫu sinh thiết gan nhiều lần để kiểm tra sự tiến triển của bệnh.

   Phương pháp điều trị và thuốc

Bệnh xơ gan mật nguyên phát không thể chữa khỏi, việc điều trị nhằm làm chậm sự tiến triển của bệnh, giảm triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng.

   Điều trị bệnh xơ gan mật nguyên phát

   Phương pháp điều trị nhằm làm chậm bệnh và kéo dài đời sống bao gồm:

- Axit ursodeoxycholic (UDCA): Còn được gọi là ursodiol (Actigall, Urso), UDCA là một acid mật giúp mật di chuyển qua gan. Mặc dù UDCA không chữa trị được xơ gan mật nguyên phát, nhưng nó có thể kéo dài tuổi thọ nếu bắt đầu điều trị từ giai đoạn sớm của bệnh và thường được xem là liệu pháp điều trị bệnh đầu tay. Nó ít có hiệu quả hơn đối với những người có tổn thương gan tiến triển. Tác dụng phụ của UDCA có thể bao gồm tăng cân, rụng tóc và tiêu chảy.

- Ghép gan: Khi xơ gan mật nguyên phát không còn đáp ứng với điều trị và gan bắt đầu suy, ghép gan có thể giúp kéo dài đời sống. Ghép gan là một thủ thuật loại bỏ gan bệnh của bạn và thay thế nó bằng gan khỏe mạnh từ một người cho gan. Phần lớn gan được cho từ người chết nhưng trong một số trường hợp, từ người sống. Xơ gan mật nguyên phát thường tái phát trên gan đã ghép, nhưng phải mất vài năm sau bệnh mới tái phát.

   Điều trị các triệu chứng xơ gan mật nguyên phát

Bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp điều trị nhằm kiểm soát các triệu chứng của xơ gan mật nguyên phát để giúp bạn thấy thoải mái hơn. Các phương pháp điều trị nhằm kiểm soát triệu chứng:

- Mệt mỏi: Điều trị mệt mỏi bao gồm việc thử xác định nguyên nhân gây mệt mỏi. Điều trị các nguyên nhân đó có thể giúp làm giảm mệt mỏi. Có nhiều loại thuốc được nghiên cứu để điều trị mệt mỏi. Một loại thuốc đã cho thấy có triển vọng trong nghiên cứu là modafinil (Provigil). Nhưng vẫn cần nghiên cứu thêm để xác định vai trò của nó trong xơ gan mật nguyên phát.

- Ngứa: Kiểm soát ngứa có thể dùng cholestyramin (Locholest, Prevalite), là một loại bột phải được pha trộn với thức ăn (food) hoặc chất lỏng. Mặc dù cholestyramin dùng được cho hầu hết mọi người, nhưng mùi vị của nó hơi khó chịu. Cũng có thể dùng thuốc khác là rifampin (Rifadin), dưới dạng thuốc viên. Rifampin không phải lúc nào cũng hiệu quả. Ngứa cũng có thể được điều trị bằng cấy ghép gan khi các phương pháp kia thất bại.

   Ngăn ngừa các biến chứng của xơ gan mật nguyên phát

   Nếu bạn tuân thủ điều trị tốt có thể ngăn ngừa một số biến chứng sau:

- Tăng áp lực trong tĩnh mạch cửa: Bác sĩ có thể tầm soát tăng áp lực tĩnh mạch cửa và giãn tĩnh mạch ngay từ khi mới chẩn đoán và vài năm sau đó. Nếu bạn được chẩn đoán tăng áp lực tĩnh mạch cửa hoặc xuất huyết đường tiêu hóa trên, thì bác sĩ có thể điều trị bằng thuốc hoặc phẫu thuật.

- Xương yếu (loãng xương): Điều trị bằng cách bổ sung canxi và vitamin D. Bác sĩ có thể khuyên bạn nên tập thể dục hầu hết các ngày trong tuần để giúp tăng mật độ xương.

- Thiếu hụt vitamin: Bác sĩ có thể khuyên bạn nên bổ sung vitamin A, D, E và K để chống lại sự thiếu hụt vitamin.

   Lối sống và phương pháp điều trị dân gian xơ gan mật nguyên phát

  Chăm sóc tốt tổng trạng có thể giúp bạn cảm thấy tốt hơn và cải thiện một số triệu chứng của xơ gan mật nguyên phát:

- Chọn thực phẩm giảm natri: Chẳng hạn như súp giảm natri, vì natri góp phần gây phù nề mô và tích tụ dịch trong khoang bụng (cổ trướng).

- Tập thể dục hầu hết các ngày trong tuần: Tập thể dục giúp giảm nguy cơ mất xương.

- Hạn chế uống rượu: Chỉ uống rượu thi thoảng, hoặc không uống rượu. Gan bạn phải phân giải rượu uống vào, và gây stress làm tổn thương gan. Nếu bệnh của bạn đã tiến triển đến giai đoạn tổn thương gan thì bác sĩ có thể khuyên bạn không uống rượu.

- Phải hỏi ý kiến bác sĩ trước khi bắt đầu sử dụng các loại thuốc mới hay thực phẩm bổ sung. Vì gan của bạn hoạt động không bình thường nên bạn có thể sẽ nhạy cảm hơn với tác động của các thuốc kê đơn và không kê đơn, cũng như một số thực phẩm bổ sung. Vì vậy hãy hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng.