Bởi hạnh kiểm không dựa trên định lượng để xếp loại như học lực, mà hoàn toàn theo định tính, mặc dù cũng có một số quy định của nhà trường.

Với học sinh đạt hạnh kiểm tốt thì đơn giản nhưng khi xét hạnh kiểm trung bình, yếu nhiều khi giáo viên thường nổ ra xung đột bởi “chín người mười ý”. Người muốn du di cho các em để tạo cơ hội mới, người lại tỏ ra quá hà khắc để “làm bài học nhớ đời”.

Mỗi trường mỗi kiểu

Các trường THPT khi xếp loại hạnh kiểm học sinh thường dựa trên quy định của thông tư 58 về việc đánh giá xếp loại hạnh kiểm học sinh bậc THCS và THPT. Tuy thế, nhiều trường THPT hiện nay vẫn tự đề ra những quy định riêng của trường mình để làm căn cứ khi đánh giá xếp loại.

Trong số những quy định ấy, có không ít những lỗi được cho là tiểu tiết không thuộc về bản chất, nên khi áp dụng vào xếp hạnh kiểm đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến tương lai của không ít học sinh gây nên sự bất bình và bao nỗi tiếc nuối cho các em.

Hàng loạt quy định được ban ra như nghỉ học một buổi không xin phép, bị ghi tên vào sổ đầu bài, mặc sai đồng phục, đi học trễ... hạ một bậc hạnh kiểm. Rồi đánh nhau với bạn, nói tục chửi thề, vô lễ với thầy cô, quay tài liệu trong khi thi, sử dụng điện thoại trong giờ học... hạ hai bậc hạnh kiểm.

Quy định đề ra để học sinh biết và tuân thủ một cách nghiêm túc cũng là một cách giáo dục. Có những em phạm lỗi có tính hệ thống hết lần này đến lần khác nhưng không bao giờ biết sửa chữa thì việc hạ hạnh kiểm cũng chẳng có điều gì phàn nàn. Hoặc có em phạm những lỗi như thường xuyên vô lễ với thầy cô có lẽ cũng khó tha thứ. Nhưng không ít em vô tình phạm lỗi, hoặc đã biết hối cải mà cuối năm vẫn bị hạ hạnh kiểm mới thật tội.

Căng như khi xét hạnh kiểm

Khi xét hạnh kiểm học sinh, ngoài giáo viên chủ nhiệm còn có giáo viên bộ môn, giám thị và ban giám hiệu nhà trường. Nếu giáo viên chủ nhiệm dễ chịu, học sinh được nhờ, bởi ý kiến của người trực tiếp quản lý học sinh bao giờ cũng được lưu tâm nhiều nhất.

Ngặt nỗi giáo viên chủ nhiệm khắt khe cùng với giám thị khó tính xem như học sinh phạm lỗi chẳng có cơ hội được du di. Có giáo viên "bật mí": “Nhiều khi một bậc hạnh kiểm mà cân lên đặt xuống biết bao lần. Cá nhân tôi nghĩ nhà trường là nơi giáo dục cần giơ cao đánh khẽ, có phải tòa án đâu mà chỉ biết luận tội và kết án”.

Có giáo viên nói: “Cũng chỉ vì xét hạnh kiểm cho học sinh mà không ít giáo viên mâu thuẫn với nhau. Người này được cho là “bênh học sinh chằm chằm chỉ tội làm nó hư”. Người kia mang tiếng là “la sát” khi không biết thương học trò”.

Chuyện học sinh mắc lỗi hay vi phạm nội quy nhà trường cũng là điều dễ hiểu, bởi dù sao các em vẫn đang ở độ tuổi ăn, tuổi học. Nhưng đem những quy định ấy để quy kết đạo đức một con người là tốt hay xấu có điều gì đó không ổn. Đánh giá cả một nhân cách con người, nhất là trong thời kỳ nhân cách ấy đang hình thành và phát triển chỉ thông qua những quy định như đi học trễ, nghỉ học không phép... như thế thì thật là bất công.