Khu đất số 15 Thi Sách, Q.1, TP.HCM được cấp cho Vũ "nhôm" không qua đấu giá - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Làm gì để loại bỏ các vòng xoáy kiểu này?

Tuổi Trẻ tìm câu trả lời từ PGS.TS Phạm Duy Nghĩa, trọng tài viên (Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam - VIAC).

Ông Nghĩa nói: Một đặc trưng riêng trong vụ án này là một người được đưa vào lực lượng công an, sau đó được sự hậu thuẫn của công an trong việc kinh doanh.

Từ đấy, cá nhân Vũ "nhôm" mới tạo thế lực, có cơ hội tiếp cận quan chức địa phương, tạo lợi thế để chia sẻ lợi ích, cùng nhau thâu gom tài nguyên, nhất là những tài nguyên khan hiếm như nhà đất, quyền kinh doanh phát triển các dự án bất động sản.

PGS.TS Phạm Duy Nghĩa - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Phân quyền mạnh nhưng thiếu kiểm soát

* Bối cảnh để tạo ra những nhóm lợi ích như trong vụ án Vũ "nhôm" và một số vụ án liên quan đến sai phạm trong quản lý tài sản công, nhất là đất đai, ở đây là gì?

Vũ "nhôm" và nhiều nhà giàu khác phất lên nhanh chóng tựa như ông ta, chỉ hình thành trong bối cảnh sau năm 2006, khi Nhà nước trung ương phân cấp quản lý mạnh mẽ cho 63 tỉnh thành.

Các tỉnh được phân quyền tự kêu gọi đầu tư, chỉ định dự án, giới thiệu dự án cho nhà đầu tư, thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất, ban hành các chính sách ưu đãi, khuyến khích đầu tư. Trao quyền nhanh, mạnh nhưng thiếu kiểm soát hiệu quả dẫn đến những sự lạm quyền, câu kết giữa quan chức địa phương và nhiều ông Vũ "nhôm" xuất hiện.

* Điều gì khiến Vũ "nhôm" có thể làm mưa làm gió, thao túng quan chức để thâu tóm đất đai như vậy?

- Vũ "nhôm" không thể thao túng nếu không có những người hậu thuẫn. Sau 30 năm chuyển đổi, Việt Nam thành nền kinh tế khá lớn, tạo động lực phát triển cho tất cả các khu vực. Nhưng từ đấy cũng sinh ra những cuộc xung đột về lợi ích.

Chính bối cảnh thay đổi tạo ra những khe hở và cơ hội cho những Vũ "nhôm" lớn mạnh. Những khe hở lớn đó không kịp phát hiện nên họ "chui" qua được.

Mặt khác, các địa phương được phân quyền mạnh trở thành một thế lực ảnh hưởng rất lớn. Như vậy, những vi phạm xảy ra ở địa phương đương nhiên sẽ có một lực lượng che giấu. Nhiều vụ việc sai phạm được "khui" ra hiện nay không phải không ai biết, hay biết từ lâu nhưng không ai dám sờ vào.

Nếu sự kiểm tra từ trung ương kém hiệu quả hoặc bị tha hóa chia sẻ lợi ích với địa phương thì sẽ không bao giờ phát hiện ra. Nhưng nay dưới sức ép của quản lý kinh tế chặt hơn, kỷ luật được siết lại nên những vụ việc mới dần lộ ra ánh sáng.

Dự án nhà hàng và bến du thuyền phía nam cảng sông Hàn, một trong những dự án mà Bộ Công an điều tra liên quan vụ án Phan Văn Ahh Vũ - Ảnh: HỮU KHÁ

Tạo thể chế cạnh tranh giữa khu vực công và tư

* Lâu nay có nhiều đoàn thanh tra các hoạt động quản lý, sử dụng tài sản công ở các địa phương, nhưng sai phạm đó chỉ thật sự lộ rõ khi công cuộc "đốt lò" nóng lên mấy năm trở lại đây?

- Tổng bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng từng nói dân họ tinh lắm, họ biết hết. Tuy vậy, do thông tin không minh bạch, thậm chí có khi "tài liệu mật" nên người dân khó có thể biết được.

Song, khi tài nguyên quốc gia bị thôn tính tới mức không còn bưng bít được nữa, nếu không có sự giải thích sẽ khó lấy lại niềm tin của người dân vào chính quyền, nhất là chính quyền địa phương.

Vụ án Vũ "nhôm" nhiều hay ít cho thấy nhu cầu thiết lập lại kỷ luật, để lấy lại lòng tin nơi nhân dân.

* Vậy giải pháp nào để có thể hạn chế những vụ án như Vũ "nhôm" xảy ra, tránh thất thoát tài sản công, thưa ông?

- Những vụ như Vũ "nhôm" cho thấy doanh nghiệp bình phong có rất nhiều ưu thế. Những ưu thế này trên thực tế là nuông chiều khu vực công, một phần khác là nguyên nhân làm tha hóa và mất cán bộ.

Do vậy cần phải thực hiện các cam kết quốc tế, ép khu vực công minh bạch, công khai hơn. Hoặc tài nguyên quốc gia hiện nay phải làm rõ quyền được biết của người dân. Đất bây giờ có chủ, không có chuyện đất vô chủ, ai lấy làm dự án dân phải biết...

Thực tế, không cần phải làm thêm luật mà chỉ cần thực thi tốt những cam kết quốc tế và quy định pháp luật hiện hành. Như vậy cũng đã kiềm chế được những nhóm lợi ích như Vũ "nhôm" cố tình thao túng, thâu tóm tài sản công. Không để của cải công chảy vào túi một nhóm người hay một số người.

TTO - Ông Nguyễn Ngọc Tuấn, cựu phó chủ tịch UBND TP Đà Nẵng, cùng 4 cán bộ khác đã giúp Phan Văn Anh Vũ (tức Vũ "nhôm") thâu tóm nhiều nhà, đất công sản có vị trí đắc địa tại địa phương, gây thiệt hại cho Nhà nước hàng trăm tỉ đồng.