Quy định không còn phù hợp

Tại tờ trình, Bộ Y tế nêu rõ thực trạng dân số Việt Nam đã phát sinh những vấn đề nghiêm trọng phải kịp thời giải quyết.

Mức sinh trên toàn quốc đang có xu hướng giảm thấp dưới mức sinh thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ (2021) xuống 2,01 con/phụ nữ (2022), 1,96 con/phụ nữ (2023) và 1,91 con/phụ nữ (2024) - thấp nhất trong lịch sử và được dự báo tiếp tục xuống thấp trong các năm tiếp theo.

Theo Bộ Y tế, qua rà soát các văn bản pháp luật, hiện nhiều quy định có liên quan đến công tác dân số chưa đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành và không đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn.

Cụ thể, một số nội dung tại Pháp lệnh Dân số không còn phù hợp với Hiến pháp, như quy định hạn chế về quyền quyết định số con.

Một số quy định pháp luật về dân số hiện nay không còn phù hợp với thực tiễn và chưa đáp ứng được yêu cầu trong bối cảnh mới.

Trong khi mức sinh liên tục giảm trong thời gian qua, các quy định hiện hành vẫn giới hạn số con, chỉ cho phép mỗi cặp vợ chồng sinh một hoặc hai con.

Cụ thể, Pháp lệnh Dân số năm 2008 sửa đổi điều 10 Pháp lệnh Dân số năm 2003 quy định mỗi cặp vợ chồng, cá nhân được quyết định thời gian và khoảng cách sinh con; sinh một hoặc hai con, trừ trường hợp đặc biệt do Chính phủ quy định....

Căn cứ quy định này, Chính phủ quy định 7 trường hợp không vi phạm quy định sinh một hoặc hai con.

Bộ Y tế cho hay quy định này của Pháp lệnh Dân số không còn phù hợp khi Hiến pháp năm 2013 quy định tại điều 14: "Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật.

Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng".

Do dân số có mối quan hệ mật thiết với quyền con người và quyền công dân theo Hiến pháp 2013, các nội dung liên quan đến chính sách dân số cần được quy định ở cấp độ luật. Điều này không chỉ bảo đảm quyền con người mà còn phù hợp với sự thay đổi trong cơ cấu dân số.

Vợ chồng tự quyết định số con được sinh ra

Sau khi rà soát các quy định liên quan, Bộ Y tế kiến nghị xây dựng pháp lệnh của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định về quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con.

Mục đích nhằm tạo cơ sở pháp lý thể chế hóa các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về công tác dân số, trong đó chú trọng về mức sinh.

Theo Bộ Y tế, việc quy định quyền, nghĩa vụ của cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con, bảo đảm quyền con người trong thực hiện chính sách dân số; khắc phục tình trạng chênh lệch đáng kể mức sinh giữa các vùng, đối tượng.

Theo đó, dự thảo pháp lệnh sửa đổi điều 10 của Pháp lệnh Dân số quy định: Quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc thực hiện cuộc vận động dân số và kế hoạch hóa gia đình, chăm sóc sức khỏe sinh sản:

Các cặp vợ chồng quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh.

Bảo vệ sức khỏe, thực hiện các biện pháp phòng ngừa bệnh nhiễm khuẩn đường sinh sản, bệnh lây truyền qua đường tình dục, HIV/AIDS và thực hiện các nghĩa vụ khác liên quan đến sức khỏe sinh sản.

Dự kiến pháp lệnh này có hiệu lực thi hành kể từ ngày thông qua.

Không kỷ luật người sinh con thứ 3: Một chủ trương thiết thực

Nhiều ý kiến cho rằng chủ trương không kỷ luật đảng viên sinh con thứ 3 trở lên là thay đổi thiết thực về chính sách dân số.