Theo nhiều đánh giá, ngọn Everest cao hơn 8.800m so với mực nước biển được cho là ngọn núi cao nhất hành tinh - Ảnh: Shutterstock

Chúng ta đều biết các ngọn núi được hình thành nhờ quá trình va chạm của các mảng kiến tạo. Các mảng này va vào nhau gây nên động đất và đẩy dần đất lên cao. Trải qua hàng triệu năm lớp đất cao dần thành những dãy núi.

Dù rất chậm, các mảng kiến tạo hiện nay vẫn không ngừng dịch chuyển, thế nhưng những ngọn núi thì không thể cao hơn được nữa.

Vậy điều gì ngăn những ngọn núi của hành tinh chúng ta cao lên mãi mãi?

Có hai yếu tố chính hạn chế sự phát triển của núi, Nadine McQuarrie - giáo sư khoa địa chất và khoa học môi trường tại Đại học Pittsburgh (Mỹ) cho biết.

Yếu tố hạn chế đầu tiên là trọng lực. Một số dãy núi như Himalaya hình thành do các chuyển động trong lớp bề mặt Trái đất được gọi là kiến tạo mảng. Các mảng này tiếp tục đẩy vào nhau và các ngọn núi tiếp tục phát triển cho đến khi nó trở nên "không thể chống lại trọng lực". Khi ngọn núi quá lớn và quá nặng sẽ dẫn đến sự đứt gãy của các mảng kiến tạo, khiến nó không thể cao thêm.

Một số ngọn núi khác được hình thành theo cách riêng, chẳng hạn các núi lửa ở quần đảo Hawaii. Chúng được hình thành từ đá nóng chảy phun trào qua lớp vỏ của hành tinh và chồng chất lên cao. Cho dù được hình thành theo cách nào, cuối cùng các ngọn núi cũng trở nên quá nặng nề và không chống lại được trọng lực.

"Hiểu theo một cách khác thì nếu trọng lực Trái đất ít hơn, những ngọn núi sẽ phát triển cao hơn. Đó là lý do vì sao trên sao Hỏa - nơi trọng lực thấp hơn Trái đất, những ngọn núi lại cao hơn rất nhiều. Olympus Mons trên sao Hỏa (25.000 m) hiện được coi là ngọn núi lửa cao nhất được biết đến trong Hệ mặt trời, cao gần gấp ba lần so với đỉnh Everest", giáo sư Nadine McQuarrie nói.

Theo nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc NASA, rất có thể là do Sao Hỏa có trọng lực thấp và tốc độ phun trào cao. Hơn nữa, lớp vỏ của sao Hỏa không được chia thành các mảng di động giống như hành tinh của chúng ta. Lớp vỏ của sao Hỏa không di chuyển nên dung nham không bị "phân tán" thành nhiều ngọn núi lửa như Trái đất mà chồng chất thành một ngọn núi lửa lớn.

Yếu tố hạn chế thứ hai cho sự phát triển của núi trên Trái đất là các dòng sông. Ở giai đoạn đầu hình thành, những dòng sông tác động vào các cạnh của núi làm xói mòn đất đá, tạo ra những kẽ hở sâu gần chân núi. Điều này làm cho những ngọn núi trông có vẻ cao hơn. Nhưng trải qua nhiều năm, sự tác động ngày càng nhiều vào phần chân núi sẽ gây nên các vụ sạt lở đất, khiến "ngọn" trở nên bằng phẳng hơn và núi thấp xuống.

Những ngọn núi dưới nước cũng tương tự. Chúng không thể cao thêm để nhô hẳn lên mặt biển do bị hạn chế bởi trọng lực và lở đất. Tuy thế, những ngọn núi này vẫn cao hơn nhiều so với những ngọn núi trên mặt đất do nước có mật độ cao sẽ chống lại trọng lực nhiều hơn không khí.

Hiện nay, Everest được coi là đỉnh núi cao nhất của Trái đất, nhưng trên thực tế có những ứng cử viên khác cho "danh hiệu" này. Ví dụ như ngọn núi lửa đã tắt Mauna Kea ở Hawaii sẽ soán ngôi "cao nhất thế giới" của ngọn Everest nếu được đo từ chân núi - nằm sâu dưới Thái Bình Dương, đến đỉnh của nó. Chiều cao thực sự của Mauna Kea ước tính khoảng 10.210 m, cao hơn so với Everest, nhưng 6.000m chìm dưới mực nước biển và chỉ hơn 4.400m nổi trên bề mặt. 

Chỉ khi đo từ mực nước biển, đỉnh Everest mới là cao nhất hành tinh.

Vì sao nhiều núi lửa ‘thức giấc’ gần đây?

TTO - Núi lửa Fuego ở Guatemala, núi lửa Kilauea ở Hawaii, núi lửa Merapi ở Indonesia... lần lượt 'thức giấc' thời gian gần đây. Chuyên gia về núi lửa nói gì?