Thư viện là nơi tự học lý tưởng của sinh viên. Trong ảnh: sinh viên tham khảo tài liệu học tập tại thư viện Học viện Cán bộ TP.HCM - Ảnh: TRẦN HUỲNH

Ngày đầu tiên gặp mặt, ông - một giáo sư nhiều tuổi mà tôi đã tìm qua Internet trước đó - đã nói với tôi rằng nhận được bằng tiến sĩ hay không thì 95% phụ thuộc vào nỗ lực của bản thân tôi, phần còn lại là sự cộng tác công việc của hai thầy trò… Những gì chờ đợi tôi ở phía trước là những mùa đông lạnh lẽo, cô đơn, nhớ nhà và hàng dài tư liệu trong thư viện từ Anh tới Mỹ.

3 loại niềm tin

Giáo sư gợi ý cho tôi một danh sách các sách trong lĩnh vực nghiên cứu, và cứ hai tuần tôi lại gặp giáo sư 1-2 tiếng như đúng thời gian quy định mà một giáo sư cần trao đổi với nghiên cứu sinh. 

Tôi đọc và tóm tắt những gì thu lượm được trong hai tuần, rồi chúng tôi trao đổi, những ngày sau này là tranh luận với những giả thuyết và thực tế. Cứ như vậy, kiến thức tích lũy từ việc tự đọc và sự trợ giúp trong việc chắt lọc, phản biện và trao đổi từ phía thầy. Tôi cuối cùng đã bước qua được mục tiêu đặt ra và nộp luận án tiến sĩ sau ba năm rưỡi.

Theo một nghiên cứu của Paul R. Pintrich trên tạp chí khoa học về nghiên cứu giáo dục, mặc dù có nhiều mô hình về động lực học tập, nhưng có ba loại niềm tin về động lực tự học tập nói chung. 

Thứ nhất là niềm tin tự thân (đó là niềm tin, đánh giá khả năng của một người trong việc thực hiện nhiệm vụ học tập). Thứ hai là niềm tin giá trị nhiệm vụ (nghĩa là niềm tin về tầm quan trọng, sự quan tâm và giá trị của nhiệm vụ học tập). 

Thứ ba là định hướng mục tiêu (nghĩa là, mặc dù trọng tâm là làm chủ với nhiệm vụ học tập, nhưng điểm số hoặc lý do bên ngoài để thực hiện nhiệm vụ hoặc khả năng liên hệ với so sánh xã hội đối với người học).

Nghiên cứu cho thấy một số loại niềm tin về động lực tự học nhất định giúp điều chỉnh hành vi học tập của mỗi cá nhân để họ tự đầu tư thêm thời gian, nỗ lực. Mỗi người học hay đứa trẻ đều được hình thành những giá trị niềm tin. 

Giá trị niềm tin này sẽ quyết định nhiều tới động lực tự học, tự điều chỉnh và phấn đấu của bản thân. Cha mẹ, nhà trường và bạn bè cũng là những tác nhân trong việc hình thành hệ giá trị và động lực tự học.

Trong truyền thông có thuật ngữ "đẩy" và "hút" khi làm truyền thông. Việc tạo ra động lực tự học cho người học cũng giống như vậy. Một người thầy hay người truyền cảm hứng hay một hình tượng nào đó có thể tạo lực "đẩy" cho người học tự nguyện, hứng thú, chủ động tìm tòi tri thức thông qua sách vở và các phương tiện truyền thông khác.

Sẽ có mọi thứ…

Với lượng thông tin và tri thức có sẵn trong tầm tay trên Internet, người học thời đại này có thể tự học và tích lũy tri thức của mình dễ dàng hơn bao giờ hết. Tự học giúp xây dựng gốc rễ và giải quyết việc tích lũy, học cả đời của mỗi người. Điều không chỉ để giải quyết tạm thời và sống sót trong thời đại dịch hay chiến tranh.

Marcus Cicero, triết gia lừng danh thời La Mã cổ đại, từng nói: "Nếu bạn có một khu vườn và một thư viện, bạn sẽ có mọi thứ bạn cần". Khu vườn đó có thể chính là sự hậu thuẫn, được truyền cảm hứng từ những nhân tố khác trong xã hội. Khu vườn đó cũng có thể chính là khoảng không mà mỗi người muốn tự mình xây dựng những mơ ước, hoài bão và cảm tác.

Tôi nhớ một ngày theo mẹ tới trường của mẹ dạy khi đất nước còn nhiều khó khăn. Tôi được gửi ở thư viện chờ mẹ họp. Cô thủ thư bảo tôi hãy chọn và mượn một cuốn sách về nhà, tôi đã chỉ vào cuốn sách đầy bụi và dày nhất trong thư viện: cuốn Từ điển bách khoa. Đó là cuốn sách đầu tiên giúp tôi hiểu hơn về thế giới bên ngoài. 

Tôi say sưa với những trang viết về thời kỳ Phục hưng ở châu Âu. Hôm đó về nhà tôi đã lật qua lật lại những bức họa của Leonardo Da Vinci, tôi nói với mẹ: nhất định một ngày con sẽ tới trực tiếp ngắm tranh của Leonardo Da Vinci. Mẹ đã mỉm cười đồng thuận cổ vũ.

Trong khu vườn ước mơ của mình, tôi đã có những tháng ngày đứng trước những tác phẩm của Leonardo da Vinci trên đất nước Ý xinh đẹp.

Tự học hiệu quả - Học điều mình thích

TTO - Học nếu là một nghĩa vụ thì hiển nhiên hiệu quả sẽ không thể cao như kỳ vọng. Còn nếu học là một niềm vui, là đam mê thì không cần ai thúc giục, nhắc nhở, tự bản thân cũng tìm mọi cách để tiếp cận và thực hiện điều đó.