Máy cắt vớt lục bình là sản phẩm nghiên cứu, chuyển giao và thương mại hóa tốt nhất của Trường ĐH Công nghiệp TP.HCM, góp phần mang lại nguồn thu cho trường - Ảnh: TRUNG THÀNH

Cả nước hiện có tổng cộng 141/232 trường ĐH đủ điều kiện tự chủ theo quy định tại khoản 2, điều 32 Luật giáo dục ĐH (không tính các trường ĐH thuộc khối công an, quân đội; các trường ĐH quốc tế). 

Theo đánh giá của Bộ Giáo dục và đào tạo, nguồn thu từ các dịch vụ khác chiếm tỉ lệ rất thấp, chủ yếu nguồn thu của nhà trường vẫn là nguồn học phí. Nghị định 81 là cơ sở để nhiều trường ĐH tăng học phí, trong số này nhiều trường tăng kịch trần.

Tác động tiêu cực

PGS.TS Nguyễn Ninh Thụy - trưởng ban kế hoạch tài chính ĐH Quốc gia TP.HCM - nhận định mặt trái của việc tăng học phí trong các trường ĐH công lập tự chủ có thể làm giảm cơ hội được đến trường của các sinh viên có hoàn cảnh gia đình khó khăn, làm chậm quá trình mở rộng quy mô đào tạo nhân lực trình độ ĐH. 

Bên cạnh đó, các ngành khoa học cơ bản có vai trò quan trọng trong định hướng phát triển bền vững của đất nước cũng phần nào bị ảnh hưởng bởi sự gia tăng học phí. Hiện nay, với cùng một mức chi trả học phí, người học bắt đầu giảm lựa chọn học các ngành khoa học cơ bản để theo học các ngành mang tính "hot", bởi vì cơ hội nghề nghiệp phong phú hơn và thu nhập cao hơn.

Ông Lê Trường Tùng - chủ tịch hội đồng trường Trường ĐH FPT - cho rằng tài chính của trường ĐH có thể đến từ nhiều nguồn, từ học phí người học (tự đóng hoặc vay tín dụng), từ ngân sách nhà nước, từ hiến tặng, từ các nguồn thu qua hoạt động nghiên cứu khoa học, dịch vụ và đầu tư. 

"Việc quá nhấn mạnh yếu tố tự túc như điều kiện tiên quyết của tự chủ, trong bối cảnh các nguồn thu khác hạn chế sẽ dẫn đến một nền giáo dục ĐH xây dựng chủ yếu dựa trên học phí của người học. Nền giáo dục này sẽ như thế nào và đi về đâu?" - ông Tùng đặt vấn đề.

Trong khi đó, theo TS Ellie Phương Nguyễn - giảng viên ĐH bang Oklahoma, Hoa Kỳ, nguồn thu các trường ĐH ở Mỹ không chỉ đến từ học phí mà từ rất nhiều nguồn như: đóng góp từ cựu sinh viên và các nguồn từ thiện để lập quỹ đầu tư cho trường. 

Trường càng có danh tiếng và cựu sinh viên thành công thì nguồn này càng lớn, lên đến vài trăm triệu hay vài chục tỉ đôla như Havard. Ngoài ra còn có tiền hỗ trợ từ liên bang tùy vào trường công hay tư, tiền đóng vào từ quỹ nghiên cứu của giáo sư...

Đa dạng nguồn thu

Máy cắt vớt lục bình có lẽ là sản phẩm nghiên cứu, chuyển giao và thương mại hóa tốt nhất của Trường ĐH Công nghiệp TP.HCM đến thời điểm này. Đó không chỉ là thành quả nghiên cứu khoa học mà còn là sản phẩm giúp giải quyết các vấn đề của cộng đồng cũng như gia tăng nguồn thu cho trường. Từ đặt hàng hai máy ban đầu của UBND TP.HCM, đến nay sản phẩm này của trường đã qua nhiều lần cải tiến, nâng cấp và được thương mại hóa rộng rãi. Nhiều đơn vị, tỉnh thành đã đặt mua.

Ở thời điểm hiện tại, giá mỗi máy dao động từ 3 đến 5 tỉ đồng, phí đào tạo 100 triệu đồng. Trong khi đó, giá nhượng quyền công nghệ và bản vẽ thiết kế cũng có giá 3 tỉ đồng. PGS.TS Trịnh Ngọc Nam - trưởng phòng quản lý khoa học và hợp tác quốc tế Trường ĐH Công nghiệp TP.HCM - cho biết đây là sản phẩm nghiên cứu, chuyển giao và thương mại thành công nhất của trường.

Theo PGS.TS Lâm Quang Vinh - trưởng ban khoa học công nghệ ĐH Quốc gia TP.HCM, mỗi năm các trường, đơn vị thuộc ĐH Quốc gia TP.HCM đã chuyển giao công nghệ với doanh thu hàng trăm tỉ đồng. Riêng năm 2017 đạt hơn 249 tỉ đồng, năm 2016 đạt hơn 257 tỉ đồng. Số liệu năm 2017 cho thấy gần 60% doanh thu đến từ dịch vụ kỹ thuật cho công nghiệp, 25% từ dịch vụ tư vấn, 9% từ chuyển giao công nghệ, 2% từ đào tạo, 5% còn lại từ các dịch vụ khác.

Tính riêng tại Trường ĐH Bách khoa, mỗi năm doanh thu từ hoạt động chuyển giao công nghệ, thực hiện đề án khoảng 150 tỉ đồng trong tổng số 700 tỉ doanh thu của trường. PGS.TS Trần Thiên Phúc - phó hiệu trưởng Trường ĐH Bách khoa (ĐH Quốc gia TP.HCM) - cho biết khi tự chủ, các trường bị cắt kinh phí từ Nhà nước nên việc tăng học phí là khó tránh khỏi. Tuy nhiên, tăng như thế nào tùy thuộc vào mỗi trường.

"Trường xác định tăng nguồn thu từ nhiều nguồn khác để bù vào đảm bảo các hoạt động của trường, không phải tăng học phí quá nhiều. Phần học phí tăng thêm kia sẽ quay trở lại phục vụ sinh viên, đầu tư nâng cao chất lượng đào tạo" - ông Phúc nói.

Ngoài học bổng do các trường ĐH thành viên vận động trực tiếp từ cựu sinh viên, doanh nghiệp, các tổ chức xã hội, ĐH Quốc gia TP.HCM còn vận động các chương trình học bổng thông qua quỹ phát triển của ĐH này. Từ năm 2019-2022, quỹ đã huy động được tổng cộng 113,38 tỉ đồng. Quỹ đã tài trợ, cấp học bổng và cho sinh viên vay lãi suất 0%. Thời gian vay tối đa 8 năm, giá trị vay bằng học phí tại cơ sở đào tạo. Sinh viên ra trường 1 năm sau mới bắt đầu trả tiền vay.

Tinh giản chương trình đào tạo

Những năm qua, Trường ĐH Văn Hiến thực hiện chính sách hỗ trợ một phần học phí cho thí sinh trúng tuyển nhập học vào trường - Ảnh: V.H.

Trong bối cảnh nhiều trường chưa đa dạng được nguồn thu để giảm gánh nặng lên việc tăng học phí, ông Hoàng Ngọc Vinh - nguyên vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ Giáo dục và đào tạo - cho rằng trường ĐH cần cải thiện năng suất và hiệu quả quản lý, khi đó giảm chi phí.

"Chương trình đào tạo quyết định chi phí lao động của giảng viên và cán bộ quản lý, chi phí không gian, chi phí cơ hội, chi phí năng lượng, vật tư... Nếu chương trình không được thiết kế tinh giản, lược bớt những môn học không giúp cải thiện cơ hội việc làm cho sinh viên mà hạch toán tính vào chi chí là không công bằng. Trước mắt cần rà soát lại chuẩn đầu ra và cấu trúc lại chương trình để giảm chi phí cho nhà trường và thực chất là giảm học phí cho người học" - ông Vinh đề xuất.

Trong khi đó, tiến sĩ xã hội học Lê Minh Tiến cho rằng việc tăng học phí ĐH chắc chắn tạo ra sự bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục ĐH. Ông Tiến kiến nghị Nhà nước dù trao cho các trường ĐH tự chủ nhưng vẫn cần có sự hỗ trợ tài chính cho các trường. Nhà nước cũng có thể lập một quỹ cho các trường ĐH vay với lãi suất thấp để đầu tư, khi đó áp lực hay biên độ tăng học phí của các trường sẽ giảm và điều này cũng giảm áp lực học phí lên vai người học.

Tự chủ đại học và học phí - Kỳ 1: Tân sinh viên và nỗi lo học phí

TTO - Học phí là nỗi đắn đo của không ít thí sinh khi đăng ký nguyện vọng xét tuyển đại học trong mùa tuyển sinh năm nay.