Biển báo vòng xuyến Nguyễn Thái Sơn gây tranh cãi - Ảnh N.C.T.

Đa số ý kiến không đồng tình với việc dùng từ "vòng xuyến” thay cho “vòng xoay” hay “bùng binh” ở Sài Gòn.

Trong Tự điển Việt Nam phổ thông của tác giả Đào Văn Tập do Nhà in Vinh Bảo in xong tại Sài Gòn ngày 10-6-1952 không có định nghĩa cho “vòng xoay” hay “vòng xuyến”; “bùng binh” cũng không có trong tự điển này.

Cũng dễ hiểu vì thiết kế giao thông ở Sài Gòn bấy giờ chủ yếu là các ngã ba, ngã tư đường. Tìm hiểu trong Từ điển tiếng Việt do Viện ngôn ngữ học thuộc Viện Khoa học xã hội Việt Nam do Trung tâm Từ điển ngôn ngữ ấn bản tại Hà Nội năm 1992 cũng chỉ có định nghĩa về hai chữ “bùng binh’ mà thôi.

Càng về sau theo thời gian, tiếng Việt càng phong phú và đa dạng. Các từ ngữ tượng hình cũng không nằm ngoài quy luật đó và thú vị thêm nhờ cách gọi của từng vùng miền. Gần đây nhất là các từ điển tiếng Việt... trên mạng (mạng vốn nhanh) thì chữ vòng xoay hay bùng binh đã xuất hiện và đều để chỉ vòng xoay giao thông, nước ngoài gọi “traffic circle”.

Từ “vòng xuyến” không xuất hiện trên nhiều loại từ điển tiếng Việt. Nhưng tựu trung - bùng binh, vòng xoay hay vòng xuyến gì cũng đều nhằm để chỉ nơi có ít nhất năm ngả đường tỏa đi các hướng, nên được dùng để phân biệt với các ngã ba, ngã tư.

Một số bạn đọc cho rằng dùng từ “vòng xuyến” là đúng vì được sử dụng trong… văn bản Luật giao thông. Nhưng việc tra cứu, thống nhất định nghĩa về từ ngữ thì không thể theo… Luật giao thông, mà phải dùng từ điển.

Vì vậy tôi cho rằng có lẽ trước khi làm luật - cơ quan soạn luật nên nghiên cứu thêm Từ điển tiếng Việt để chọn từ ngữ chính xác.

Với cách dùng “vòng xuyến”, thì chữ “xuyến” là theo một từ mà các từ điển tiếng Việt định nghĩa là “một vòng trang sức bằng kim loại (thường là bằng vàng hay ngọc) mà phụ nữ đeo ở tay”. Vì thế Luật giao thông sử dụng từ vòng xuyến - để chỉ nơi có ít nhất năm ngả đường tỏa đi các hướng - sẽ không ổn.

Thay vào đó nên dùng các từ “bùng binh” (có ý kiến cho là gốc từ tiếng Pháp - rond-point: điểm  tròn) hay “vòng xoay”  vì cũng sát nghĩa với từ nước ngoài “traffic circle” - vòng xoay giao thông.

Có thể là từ “vòng xuyến” người miền Bắc dùng để chỉ vừa là món trang sức, vừa là… "traffic circle”. Nhưng không thể đem cái gì đó của vùng miền này mà áp đặt trong các văn bản luật. Và càng không thể bắt các vùng miền khác phải tuân theo mà phải tôn trọng tính đa dạng và phong phú của tiếng Việt theo từng vùng miền.

Cán bộ kháng chiến ta xưa đến vùng miền nào, một trong những yêu cầu đầu tiên là học và nói theo phương ngữ của vùng miền đó để gần gũi với bà con. Tôi không thể đến nhà một người bạn thân vốn là dân Hà Nội mà bắt bạn mình dùng chữ chén thay cho chữ bát, dùng chữ mền thay cho chữ chăn được.

Đó cũng là cách tôn trọng người dân địa phương; tôn trọng phương ngữ vùng miền vốn tạo nên bản sắc ngôn ngữ đa đạng, phong phú tuyệt vời trên đất nước ta. 

* Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả - một bạn đọc.