Câu trả lời chung của các trường khi việc lạm thu bị phanh phui luôn là: do hội phụ huynh bàn bạc và tiến hành thu.

Tất cả là do... hội phụ huynh

Tại Trường tiểu học Chu Văn An (TP Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp), mỗi học sinh lớp 1 phải đóng hơn 16 triệu đồng, bao gồm các khoản thu khác nhau. Nhà trường nói không phải do họ đề xuất mà do... trưởng ban đại diện cha mẹ học sinh đưa ra.

Trước đó, tại Trường THPT Ba Đình (huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa), mỗi học sinh tham dự kỳ thi THPT quốc gia năm 2017 phải đóng 200.000 đồng. Bị phản ảnh, hiệu trưởng và phó hiệu trưởng nhà trường trả lời: "Nhà trường không chỉ đạo thu và không đứng ra thu. Tất cả do hội phụ huynh học sinh của trường tự đứng ra thu của các phụ huynh có con thi THPT quốc gia".

Tại TP Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu, phụ huynh phản ảnh một số trường tiểu học thu tiền lót nền, lắp máy lạnh... Phụ huynh nào không đóng những khoản tiền nêu trên, giáo viên sẽ "điểm danh" bằng việc gọi tên học sinh đứng lên trong lớp, làm học sinh xấu hổ. 

Ông Nguyễn Tấn Khương - chánh văn phòng kiêm người phát ngôn UBND tỉnh Bạc Liêu - trả lời báo chí: "Các trường cho rằng những khoản thu này đều là "ý nguyện" của hội phụ huynh học sinh". 

Cứ cho rằng ý nguyện này là có thật và là ý nguyện chính đáng, nhưng nếu hiệu trưởng nhà trường không đồng thuận thì hội phụ huynh nào dám làm?

"Cánh tay nối dài" của ban giám hiệu

Theo điều lệ ban đại diện cha mẹ học sinh do Bộ GD-ĐT ban hành năm 2011, ban đại diện (trước đây gọi là hội phụ huynh học sinh) được tổ chức trong mỗi năm học, do cha mẹ hoặc người giám hộ học sinh đang theo học ở từng lớp, từng trường cử ra, để phối hợp với nhà trường thực hiện các hoạt động giáo dục.

Mỗi trường có một ban đại diện gồm trưởng ban, các phó trưởng ban và các thành viên thường trực. Mỗi lớp có một ban đại diện, từ 3-5 thành viên, trong đó có trưởng ban và một phó trưởng ban.

Ở các trường, phụ huynh tham gia ban đại diện theo 2 hình thức: tự nguyện hoặc được nhà trường, giáo viên mời tham gia. Đó thường là những phụ huynh có điều kiện về thời gian, kinh tế gia đình khá giả, có học thức hoặc có địa vị xã hội.

Trên thực tế có những ban đại diện chính là "cánh tay nối dài" của ban giám hiệu nhà trường. Vì phụ huynh tham gia ban đại diện ngoài những phụ huynh tâm huyết với giáo dục, cũng có một số người tham gia vì mục đích cá nhân: để con em mình được ưu tiên hơn các bạn đồng lứa, để tạo sự thân tình với hiệu trưởng nhằm dễ bề xin xỏ này nọ... 

Do vậy, họ thường không dám phản biện với những mục tiêu trang bị, sửa chữa, nâng cấp... mà nhà trường đưa ra, dù nó vô lý và quá đáng.

Điệp khúc "trường không biết"

Ở những trường có ban đại diện dạng này, vào đầu năm học, ban giám hiệu sẽ làm việc với ban đại diện về những "công trình" cần chi tiền, với tổng kinh phí là X tiền, rồi giao nhiệm vụ cho ban đại diện thu đủ khoản tiền ấy, đương nhiên là với danh nghĩa của ban này.

Ở TP.HCM, có nhiều trường lạm thu, khi báo chí đến trường tìm hiểu sự việc, trường gọi ngay cho trưởng ban đại diện đến để tiếp nhà báo, vì: "Công trình này của phụ huynh, do ban đại diện vận động thực hiện chứ nhà trường không biết!". 

Đây là cách trả lời rất vô trách nhiệm của lãnh đạo nhà trường. Bởi Nhà nước đã phân công hiệu trưởng quản lý ngôi trường, với mọi hoạt động xảy ra tại trường thì hiệu trưởng phải biết và phải chịu trách nhiệm.

Hơn ai hết, chính ban giám hiệu nhà trường phải là người định hướng cho hoạt động của ban đại diện trường, còn giáo viên chủ nhiệm là người "cầm trịch" cho hoạt động của ban đại diện lớp, với mục tiêu lớn nhất chính là giáo dục học sinh sao cho đạt hiệu quả cao, chứ không phải thu tiền cho nhiều.

Thế nên, trường nào để xảy ra tình trạng lạm thu thì trước hết ban giám hiệu nhà trường phải chịu trách nhiệm đầu tiên và bị kỷ luật, chứ không phải đá quả bóng trách nhiệm sang cho ban đại diện.