Ảnh chụp vệ tinh cho thấy Trung Quốc triển khai súng phòng không trên Đá Chữ Thập chiếm đóng trái phép của Việt Nam - Ảnh: Reuters

Ngoại trưởng Perfecto Yasay của Philippines - nước giữ vai trò chủ tịch luân phiên của ASEAN - mới đây đưa ra nhận định đầy hy vọng rằng 10 nước AEAN và Trung Quốc sẽ đạt được bộ khung sườn cho bộ quy tắc vào giữa năm nay với hy vọng bộ quy tắc sẽ dập tắt căng thẳng trên Biển Đông.

Tuy nhiên nhiều chuyên gia tỏ ra thận trọng trước nhận định đó.

“Trung Quốc sẽ không bao giờ đồng ý một quy tắc ứng xử thực sự” - tờ Inquirer của Philippines ngày 10-2 dẫn lời chuyên gia Marvin Ott của Đại học John Hopkins.

Ông Ott cho rằng bộ quy tắc có khả năng giúp ổn định cho khu vực nên sẽ không có lợi cho Bắc Kinh.

Theo ông Ott, bộ quy tắc sẽ “giới hạn và kềm chế Trung Quốc tự tung tự tác trên Biển Đông”, nơi Bắc Kinh đang quân sự hóa các hòn đảo nhân tạo mà nước này lấn chiếm và bồi đắp trái phép.

Trong khi đó, chuyên gia Murray Hiebert của Trung tâm Nghiên cứu chiến lược quốc tế (CSIS) cũng cho rằng Trung Quốc sẽ kéo lê cuộc đàm phán COC như đã làm trong hơn một thập kỷ qua.

“Trung Quốc sẽ đàm phán thêm 15 năm nữa nếu cần thiết” - ông Hiebert nhận định. Theo ông, sẽ khó đạt được bộ quy tắc trong năm nay dù Philippines có gây sức ép lên Trung Quốc.

“Liệu có thể hoàn tất một số khung cơ bản? Điều đó phụ thuộc vào định nghĩa khung là gì. Tôi nghĩ sẽ có khả năng có tiến triển, nhưng sẽ là một quá trình dài. Mục tiêu của Trung Quốc là kéo dài nó càng lâu càng tốt”, ông Hiebert nói thẳng.

Còn chuyên gia quan hệ quốc tế Takahara Akio của Đại học Tokyo đặt câu hỏi liệu COC có thực sự hoạt động được hay không trong một môi trường thiếu sự tin tưởng trên Biển Đông khi mà Trung Quốc đã nhiều lần nói một đường làm một nẻo.

“Họ (Trung Quốc) ký thỏa thuận tháng bảy (năm ngoái) với các nước Đông Nam Á sau phán quyết của tòa ở The Hague rằng họ sẽ không xây dựng các hòn đảo - ông Takahara nêu ví dụ - Đó là những gì họ nói, họ ký nhưng liệu họ có thực hiện thỏa thuận hay không. Bây giờ không quốc gia Đông Nam Á nào tin lời Trung Quốc”.

Theo ông Takahara, việc Bắc Kinh có tuân thủ thỏa thuận hay không sẽ phụ thuộc vào sự đoàn kết của các nước trong khu vực và chính sách của Mỹ. Do đó, chủ tịch ASEAN là Philippines cần làm rõ với Trung Quốc việc phải tôn trọng luật pháp quốc tế.

“Trung Quốc đang chờ đợi. Nếu họ muốn không đánh mà thắng, họ sẽ tăng cường sự hiện diện từng chút từng chút một và lấn át các nước khác” - ông Takahara nhận xét.