Một tàu hàng của Trung Quốc di chuyển trên sông Mekong - Ảnh: Reuters

Theo Bangkok Post, phía Trung Quốc hôm 19-4 chính thức bắt đầu dự án khảo sát sông Mekong từ Chiang Rai, bắc Thái Lan.

Sở hàng hải địa phương thông báo Công ty tư vấn Trung Quốc CCC Second Habor đã chính thức bắt tay vào dự án và dự kiến hoàn thành trong 55 ngày. Tờ The Nation cho biết ba tàu lớn của Bắc Kinh đã cập cảng Chiang Saen ở Chiang Rai và 60 thành viên đội khảo sát đã đi qua trạm kiểm soát biên giới.

Trưởng nhóm Liu Jian cho biết họ sẽ khảo sát 15 điểm ghềnh thác dọc một đoạn sông dài 96km từ khu tam giác vàng, tiếp nối giữa Lào, Thái Lan và Myanmar, đến Kaeng Pha Dai ở Chiang Rai. Giai đoạn đầu của dự án khảo sát từ phía Trung Quốc đến khu tam giác vàng đã hoàn tất từ trước đó.

Tổn hại môi trường

Trung Quốc đã bắt đầu kế hoạch nạo vét nhằm thông luồng cho các tàu hàng trên tuyến đường thủy từ Vân Nam xuống Thái Lan và Lào từ năm 2001 dù kế hoạch từng bị Bộ Quốc phòng Thái Lan phản đối vì lo ngại vấn đề biên giới với Lào.

Sau khi hoàn tất khảo sát, kế hoạch dự kiến bước vào giai đoạn 2 vào năm 2020 với việc cải thiện đường thủy và xây dựng các cảng tàu chở hàng và chở khách. Bắc Kinh cũng đã cho các nước trong khu vực vay hơn 10 tỉ USD để xây dựng hạ tầng và cải thiện mạng lưới vận chuyển trên sông Mekong.

Chính quyền Thái Lan hồi cuối tháng 12-2016 đã bật đèn xanh cho “Kế hoạch phát triển đường thủy quốc tế trên sông Mekong - Lan Thương 2015-2025” này, trong đó bao gồm kế hoạch sử dụng thuốc nổ để mở rộng dòng sông cho các tàu hàng trên 500 tấn. Trước năm 2015, các tàu thương mại chở hàng từ Trung Quốc đến Thái Lan chỉ có tải trọng từ 100-300 tấn.

Thủ tướng Prayut Chan-o-cha khi đó đã bác bỏ các lo ngại về môi trường, cho rằng cần phải cân bằng giữa môi trường và phát triển kinh tế. Các quan chức Thái Lan cũng cho rằng kế hoạch giúp việc vận chuyển hàng hóa và hành khách an toàn hơn, rẻ hơn.

Lãnh đạo Phòng thương mại Chiang Rai Anurat Inthorn thậm chí tham vọng tỉnh này sẽ trở thành một trung tâm vận chuyển đường thủy nhờ kế hoạch này.

Suranart Sirichok, quyền lãnh đạo Sở Hàng hải Chiang Rai, tuần trước khẳng định cuộc khảo sát chỉ là một phần của kế hoạch phát triển sông Mekong và không có kế hoạch nào liên quan đến việc đặt thuốc nổ trên sông.

Tuy nhiên, cơ quan này không tiết lộ bất cứ chi tiết nào về cuộc khảo sát cho người dân. Jirasak Inthayot, điều phối của Mạng lưới Rak Chiang Khong, khẳng định cuộc khảo sát này nhằm chuẩn bị cho việc phá các ghềnh thác trên sông Mekong để các tàu hàng lớn của Trung Quốc xuôi xuống hạ nguồn.

Phần nổi của tảng băng

Các nhóm bảo vệ môi trường Thái Lan cho biết họ sẽ cùng người dân biểu tình phản đối. “Chúng tôi muốn chính phủ Trung Quốc lẫn Thái Lan biết rằng chúng tôi sẽ bảo vệ những thác ghềnh này khỏi các vụ nổ có thể dẫn đến thảm họa cho hệ sinh thái và các cộng đồng địa phương” - ông Jirasak tuyên bố.

Trong khi đó, nhà hoạt động Niwat Roikeaw khẳng định: “Trung Quốc nếu muốn cùng chung sống tại khu vực Mekong, họ phải hiểu rằng còn có những người khác cùng sống chung. Nếu không, đó là sự xâm phạm kinh tế vì lợi ích của riêng họ”.

Giới phân tích cũng cho rằng Trung Quốc là nước hưởng lợi nhiều nhất từ dự án nhằm biến dòng Mekong thành cửa sau cho việc vận chuyển hàng hóa xuống Đông Nam Á. Theo báo The Nation, sông Mekong không phải đường tắt để vận chuyển hàng hóa giữa Trung Quốc, Lào và Thái Lan.

Đoạn sông từ cảng Tư Mao ở Vân Nam xuống Chiang Kong của Thái Lan dài 590km trong khi đường bộ chỉ 450km, đường thủy Tư Mao đến Luang Phrabang cũng dài đến 890km trong khi đường bộ chỉ 510km.

Về ý nghĩa kinh tế, thương mại từ dòng Mekong của Thái Lan với Trung Quốc, Lào, Myanmar vào khoảng 4,5 tỉ USD trong năm 2016 nhưng cũng chỉ là phụ so với đường bộ.

Lượng thương mại của Bangkok từ tuyến cao tốc R3A với Trung Quốc và Lào trong năm ngoái vào khoảng 5,4 tỉ USD. Một điều đáng quan ngại khác là vấn đề biên giới. Cũng như Bộ Quốc phòng Thái Lan, nhiều quan chức của Bangkok lo việc thông dòng Mekong, ranh giới tự nhiên với Lào, có thể làm thay đổi đường biên giới.