Ông Boris Eltsin và ông Vladimir Putin trong lễ duyệt binh ở quảng trường Đỏ tháng 5-2000 - Ảnh: AFP

Cách đây 20 năm, ông Vladimir Putin được đích thân Tổng thống Nga Boris Eltsin và nhóm thân cận lựa chọn để trao lại quyền lực tối cao và trọng trách dẫn dắt nước Nga trong thế kỷ mới.

Nhưng tại sao lại là một cựu điệp viên vô danh mà không phải là một chính trị gia đình đám nào đó? Ông Eltsin quả thật đã cân nhắc vài người khác nhưng ông Putin mới là lựa chọn cuối cùng.

Valentin Yumashev là một nhà báo dấn thân vào chính trị, ông vừa là con rể, vừa là cố vấn được tin cậy của Tổng thống Eltsin.

Là một người khá kín tiếng, tuy nhiên ông Yamashev mới đây đã đồng ý trả lời phỏng vấn Đài BBC và tiết lộ nhiều chuyện "cung cấm" dẫn đến ngày ông Putin lên làm Tổng thống Nga.

Một ông phó xuất sắc

Năm 1997, ở cương vị chánh văn phòng Tổng thống Nga, Valentin Yumashev là người đã trao cho ông Putin công việc đầu tiên trong Điện Kremlin.

"Ông Chánh văn phòng Anatoly Chubais sắp nghỉ bảo với tôi ông biết một nhân vật quản lý giỏi có thể đảm nhận ngon lành vai trò cấp phó cho tôi.

Ông ấy giới thiệu tôi với Vladimir Putin và chúng tôi bắt đầu làm việc cùng nhau. Tôi lập tức chú ý đến kết quả làm việc hoàn hảo của ông Putin. Ông ấy cực giỏi trong việc hình thành nên ý tưởng, trong cách phân tích và bảo vệ quan điểm của mình" - ông Yumashev nhớ lại.

Trước câu hỏi "Liệu có lúc nào ông nghĩ đến việc người đàn ông này (Putin) sẽ trở thành tổng thống?", ông Yumashev tiết lộ thêm: "Ông Yeltsin có để ý vài ứng viên như Boris Nemtsov, Sergei Stepashin hoặc Nikolai Aksenenko. Eltsin và tôi đã thảo luận rất nhiều về người kế vị. Vào một thời điểm chúng tôi đã bàn đến Putin.

Yeltsin hỏi: "Ông nghĩ gì về Putin?'. Tôi trả lời 'Putin là một ứng viên tuyệt vời, ngài nên cân nhắc ông ấy'. Có thể thấy qua cách làm việc, Putin đã sẵn sàng cho những nhiệm vụ khó khăn hơn".

Quá khứ KGB của ông Putin có làm ông ấy bị trừ điểm?

"Rất nhiều điệp viên KGB, giống ông Putin, đã rời khỏi tổ chức khi nhận ra nó đã mất hết uy tín. Việc ông ấy là cựu điệp viên KGB không mang ý nghĩa gì. Putin đã chứng tỏ bản thân là một người theo dân chủ và tự do, một người chủ trương cải cách thị trường" - cựu cố vấn Yumashev giải thích.

Tổng thống Nga Vladimir Putin trong Điện Kremlin năm 2019 - Ảnh: AFP

Người kế vị bí mật

Tháng 8-1999, Boris Eltsin bổ nhiệm Vladimir Putin giữ chức thủ tướng. Đây là dấu hiệu rõ cho thấy Tổng thống Eltsin đang chuẩn bị để ông Putin giữ vai trò lớn hơn.

Ông Yeltsin vẫn còn 1 năm nữa mới hết nhiệm kỳ, nhưng tháng 12-1999 ông đưa ra quyết định bất ngờ là rời ghế sớm.

"Ba ngày trước thềm năm mới, ông Eltsin triệu hồi ông Putin đến ngôi nhà ngoại ô của mình. Ông ấy yêu cầu tôi cũng có mặt cùng với Chánh văn phòng mới là Alexander Voloshin. Ông ấy nói với Putin rằng ông sẽ không ngồi đến tháng 7 mà từ chức ngay trong ngày 31-12.

Chỉ một nhóm nhỏ biết điều này: tôi, Voloshin, Putin và con gái Tatyana của ông Eltsin. Ông ấy thậm chí không kể cho bà vợ nghe" - ông Yumashev kể lại.

Cũng chính ông Yumashev là người đã soạn ra bài diễn văn từ chức cho ông Eltsin.

"Đó là một bài diễn văn khó, rõ ràng nó sẽ đi vào lịch sử. Thông điệp rất quan trọng. Đó là lý do tại sao tôi viết dòng nổi tiếng 'Xin tha thứ cho tôi'. Người Nga đã trải qua cú sốc và nhiều khó khăn trong thập niên 1990. Ông Eltsin phải đề cập đến chuyện này".

Đêm giao thừa năm 1999, Boris Eltsin ghi hình bài phát biểu cuối cùng trong Điện Kremlin.

"Đó là cú sốc với tất cả mọi người hiện diện, trừ tôi là người soạn ra bài diễn văn. Mọi người bật khóc, một khoảnh khắc đầy cảm xúc.

Điều quan trọng là tin tức chưa lọt ra ngoài. Vẫn còn 4 giờ trước khi thông báo chính thức bắt đầu. Vậy nên tất cả mọi người bị nhốt trong phòng, không ai được phép rời đi. Tôi cầm lấy cuộn băng và lái xe đến đài truyền hình. Bài diễn văn sẽ lên sóng vào giữa trưa".

Ông Vladimir Putin trở thành quyền tổng thống. Ba tháng sau, ông chiến thắng cuộc bầu cử.

Ông Valentin Yumashev - Ảnh: Pocherk

Không ân hận

Valentin Yumashev thường được ví như một thành viên của "gia đình" - từ dùng để chỉ vòng tròn thân cận của Tổng thống Boris Yeltsin, những người có ảnh hưởng nhất đối với ông cuối thập niên 1990.

Nhưng ông Yumashev bác bỏ khái niệm này. Giới quan sát nhận xét do sức khỏe suy yếu trong những năm 1990, ông Eltsin buộc phải nhờ cậy nhiều hơn vào những người thân cận, bao gồm thành viên gia đình, bạn bè và một số doanh nhân.

"Nhóm của ông Putin không có sức ảnh hưởng lớn đến vậy. Có 2 dạng người ông Putin hay sử dụng: bạn bè thời trẻ như anh em nhà Rotenberg và những người từng phục vụ trong KGB thời Liên Xô. Nhưng ông ấy ông lệ thuộc họ một cách thái quá (như Eltsin)" - nhà phân tích chính trị Valery Solovei bình luận.

Ông Putin đã ngồi trên ghế quyền lực (tổng thống và thủ tướng Nga) trong suốt 20 năm qua. Nước Nga ngày nay hiển nhiên đã rất khác so với thời của ông Boris Eltsin.

Trước câu hỏi "Ông có hối hận khi trao công việc cho ông Putin?", ông Yumashev trả lời một cách tự tin: "Tôi không hối hận chút nào. Người Nga vẫn tin tưởng ông Putin".

Nhìn lại 20 năm lãnh đạo của ông Putin qua 20 bức ảnh

TTO - Sắp tròn 20 năm kể từ ngày ông Putin lên lãnh đạo nước Nga trong vai trò tổng thống và thủ tướng. Cùng xem lại 20 năm qua của ông Putin qua 20 bức ảnh được Đài BBC chọn lọc đăng ngày 14-12.