Phóng to

Chăm sóc trẻ sơ sinh tại Bệnh viện Từ Dũ TP.HCM - Ảnh: T.Đạm

Ngày 17-7, lần đầu tiên Tổng cục Dân số - kế hoạch hóa gia đình cho biết đã có lựa chọn mới cho chính sách dân số ở VN: mỗi gia đình hai con, chứ không phải đặt nặng mục tiêu giảm sinh như trước đây.

Vừa đi thăm Trung Quốc trở về, Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số - kế hoạch hóa gia đình Dương Quốc Trọng tỏ ra rất lo ngại mô hình “4-2-1”, tức là bốn ông bà nội ngoại và hai bố mẹ chăm sóc một đứa trẻ vì chính sách một con của nước này. “Nhưng 20 năm nữa, những đứa trẻ vốn là “vua”, đòi gì là có sáu người đáp ứng ấy, sẽ phải một mình chăm sóc sáu người là bốn ông bà và hai bố mẹ. Hiện nay, Trung Quốc cũng đang thay đổi sang chính sách một con rưỡi/gia đình” - ông Trọng cho biết.

Cứ tưởng câu chuyện ấy đến bao giờ mới có thể ảnh hưởng đến VN, một đất nước đại bộ phận dân số là trẻ và khá... chịu khó sinh con, thì tại TP.HCM vào năm 2009, mỗi bà mẹ bình quân có 1,45 con, năm 2011 con số này giảm xuống còn 1,3 con, năm 2012 con số này dù có tăng chút ít thì cũng mới đạt mức 1,33 con/bà mẹ. Trong khi đó, bình quân cả nước năm 2012 là 2,06 con/bà mẹ.

Ngay cả vấn đề đang làm đau đầu giới chức y tế là bất bình đẳng giới tính khi sinh thì TP.HCM năm 2010 ở mức 110 trẻ trai/100 trẻ gái, tạm coi là mất cân bằng, đến năm 2011 giảm chỉ còn 106 trẻ trai/100 trẻ gái. Không chỉ TP.HCM, các thành thị ở VN đều đã có mức sinh dưới mức thay thế, năm cao nhất là 2002 mỗi bà mẹ có 1,93 con, còn năm 2011 thì bình quân bà mẹ thành thị chỉ có 1,7 con.

Từ “hai con là đủ” chuyển thành “hai con là tốt hơn”

Ngoài TP.HCM và khu vực thành thị, các tỉnh Đông và Tây Nam bộ cũng có mức sinh dưới mức sinh thay thế, tức là dưới mức bình quân chung, chỉ ở mức 1,5-1,8 con/bà mẹ. “Điều này cho thấy rất nhiều phụ nữ đang dừng ở một con. Chúng tôi không khuyến cáo sinh ba con, nhưng các cặp vợ chồng cũng không nên dừng ở một con. Tình hình ở TP.HCM là đáng báo động, tình hình chung của thế giới là chuyển đổi thông điệp, từ “hai con là đủ” trước đây sang thông điệp “hai con là tốt hơn”” - ông Trọng cho biết.

Khuyến khích mỗi gia đình sinh hai con, vì sao vậy? Theo đánh giá của Tổng cục Dân số - kế hoạch hóa gia đình, mặc dù TP.HCM có mức tăng dân số cơ học đứng thứ hai ở VN (chỉ sau tỉnh Bình Dương), nhưng gia tăng dân số tại chỗ lại thấp nhất nước. Để đáp ứng nhu cầu lao động, ngoài di cư trong nước có hiện tượng di cư quốc tế, TP.HCM đang là “điểm đến” của nhiều người châu Phi hoặc từ các quốc gia kém phát triển hơn.

Mức sinh thấp cũng tác động mạnh đến cơ cấu dân số: tỉ lệ người trẻ và người trong độ tuổi lao động ngày càng giảm, trong khi nhóm dân cư trên 65 tuổi ngày càng tăng. Theo các đánh giá về quy mô dân số của Tổng cục Thống kê, dân số trên 65 tuổi sẽ tăng từ 4,7% dân số (năm 1979) lên 7,1% năm 2012 và sẽ tăng lên 10,1% vào năm 2029, 18% vào năm 2049.

Và những nghịch lý

Theo thống kê của Tổng cục Dân số - kế hoạch hóa gia đình, trong khi TP.HCM và khu vực Đông - Tây Nam bộ giảm sinh đến mức những năm qua không cần đặt chỉ tiêu giảm sinh, thì đồng bằng sông Hồng (trong đó có cả Hà Nội), miền núi phía Bắc, Tây nguyên vẫn đang ở mức sinh cao, khiến ông Trọng ví von triển khai chính sách dân số ở 63 tỉnh thành như “cần 63 cái lược chứ không thể một cái lược cho cả 63 tỉnh thành”. Đặc biệt là trường hợp Hà Nội, nơi có một phụ nữ ở quận nội thành Hà Đông đẻ tới... 12 con.

“Với tình hình kinh tế - xã hội như vậy, lẽ ra Hà Nội phải giống TP.HCM, nhưng Hà Nội và cả vùng đồng bằng sông Hồng làm công tác dân số rất khó, mức sinh có giảm nhưng vẫn xung quanh mức bình quân 2,1-2,2 con/bà mẹ. Đặc biệt là mất cân bằng giới tính khi sinh, cứ lấy Hà Nội làm tâm mà quay một vòng bán kính 100km thì không địa phương nào không mất cân bằng giới tính, từ Bắc Giang, Bắc Ninh, Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình, Hòa Bình...” - ông Trọng cho hay.

Sau khi một chuyên gia về dân số khuyến cáo đã đến lúc cần thay đổi chính sách dân số theo hướng “nới” hơn, rất nhiều ý kiến cho rằng cái cần hơn là nâng chất lượng dân số, vì VN vẫn ở trong nhóm có tỉ lệ dân số khuyết tật cao, tầm vóc, sức bền của thanh niên Việt cũng vào loại kém nhất so với thanh niên các nước trong khu vực.