Cần mặc ấm khi đi ra đường. Ảnh minh họa. Nguồn: NetNews

Bình thường khi hít thở, không khí được sưởi ấm và lọc sạch một phần bởi niêm mạc đường hô hấp trên như: niêm mạc mũi-họng, trước khi đi vào đường hô hấp dưới (khí, phế quản, phế nang).

Khi thời tiết lạnh và ẩm, bộ phận hô hấp đầu tiên bị ảnh hưởng là đường hô hấp trên gây nên viêm mũi, xoang, họng... từ đó, nhiễm trùng có thể lan xuống đường hô hấp dưới gây viêm khí, phế quản và phổi rất nguy hiểm. 

Sau đây là một số bệnh viêm đường hô hấp trên thường gặp trong tiết trời lạnh và ẩm

Bệnh mũi xoang

Để cho xương đầu nhẹ bớt và tiếng nói vang to, tạo hóa đã tạo ra các hốc trong xương sọ. Khi có các hốc, sẽ có lớp niêm mạc bao bọc lại. Trong lớp niêm mạc có mạch máu và thần kinh - từ mũi có các ngách thông với các hốc xoang đó. 

Các xoang lại rất gần với não. Khi ta hít thở, bụi bẩn theo hơi thở vào các xoang. Khi hít các mùi hôi khét hay bị sặc nước thì chúng cũng tràn vào được các xoang, gió lạnh ẩm cũng dễ xâm nhập xoang qua các đường thở. 

Như vậy, có rất nhiều yếu tố kích thích gây phản ứng của xoang, có thể làm niêm mạc các xoang sưng nề tấy đỏ, có thể có nhiễm khuẩn gây mủ.

Khi các lớp niêm mạc trong xoang phản ứng sưng phù sẽ chèn ép thần kinh, mạch máu tại đó gây đau đầu vùng mặt. Nước xuất tiết chảy ra mũi họng, ta có thể khạc nhổ ra nhưng đa số là nuốt vào dạ dày, ruột.

Như vậy, xoang là một bộ phận cấu tạo trong hộp sọ, bình thường ta không nhìn được nhưng xoang liên hệ với bên ngoài qua mũi họng.

Nguyên nhân gây viêm xoang chủ yếu do cơ địa dễ dị ứng nhưng phần lớn từ mũi. Môi trường thở không sạch, nhiều bụi bẩn mồ hôi, khói than, bụi bông, bị sặc nước trong khi bơi.

Muốn phòng viêm xoang rất khó bởi phụ thuộc rất nhiều vào sự thay đổi bất thường của thời tiết và môi trường sống quanh ta đang bị ô nhiễm nặng nề.

Triệu chứng thường gặp ở bệnh mũi xoang:

- Đau đầu, đau vùng trước trán và vùng mặt, đau vào buổi sáng.

- Hắt hơi liên tục vài ba chục lần..

- Chảy mũi.

- Cảm giác có dịch chảy xuống cổ, nếu khạc ra thấy lớp đờm dày dính, hiếm gặp khạc mủ.

- Ho thúng thắng, đau họng. Người bị viêm họng chữa khó khỏi thường dễ tái phát do dịch trên xoang chảy qua họng.

- Có thể sốt.

Muốn chẩn đoán chính xác cần soi qua mũi hoặc chụp X-quang sẽ thấy hình xoang mờ đục..

Cách chữa có rất nhiều thuốc. Nhưng bệnh mũi xoang phụ thuộc vào sự thay đổi bất thường của thời tiết và môi trường sống rất nhiều nên cũng phải xếp vào bệnh chữa "lai rai".

Khi bệnh nặng thường kết hợp với khí dung để xông mũi xoang. Chú ý thức ăn tránh chất cay nóng hoặc quá lạnh như kem, nước đá.

Viêm họng tái phát ở trẻ

Nguyên nhân gây viêm họng thường là do virut (chiếm 60-80%). Theo nghiên cứu, các nhà khoa học thấy có khoảng 200 chủng virut và vi khuẩn khác nhau gây bệnh viêm mũi họng, chính vì thế mà trẻ có thể vừa mắc loại virut này lại nhiễm tiếp loại virut khác trong lúc cơ thể đang suy giảm miễn dịch sau đợt nhiễm bệnh trước. 

Một số trường hợp viêm họng do vi khuẩn: thường gặp là phế cầu, tụ cầu và nguy hiểm nhất là liên cầu bêta tan huyết nhóm A (thường gây biến chứng thấp tim). Rất hiếm khi gặp viêm họng do nấm (bình thường khi nuôi cấy dịch họng, kết quả chỉ ra có khoảng 70% sự tồn tại của nấm, tuy nhiên trong những trường hợp cơ thể suy giảm sức đề kháng như dùng quá nhiều kháng sinh, súc thuốc súc họng hoặc dùng các thuốc xịt họng không đúng chỉ định, hội chứng suy giảm miễn dịch... nấm trở nên gây bệnh). 

Nếu trẻ bị viêm họng tái diễn do nguyên nhân này, có thể cho trẻ sử dụng vaccin ngăn ngừa chủng vi khuẩn hoặc virut theo hướng dẫn của thầy thuốc.

Người ta nhận thấy một số trẻ bị viêm mũi họng nhiều lần thường hay kèm yếu tố dị ứng, bệnh này có tính chất gia đình. Một số điều kiện thuận lợi gây viêm họng như sự thay đổi của khí hậu, nhất là vào mùa đông, xuân, những trẻ sống ở môi trường ô nhiễm, nơi có hoặc gần các khu công nghiệp.

Yếu tố lây nhiễm cũng là một trong nguyên nhân gây nên bệnh viêm họng tái phát ở trẻ: Bệnh nhi sống và sinh hoạt trong gia đình đang bị dịch viêm mũi họng tấn công làm bệnh lây chéo từ người này sang người khác. 

Theo thói quen, khi trong gia đình có người bị ốm, mọi người thường đóng kín cửa để tránh gió cho người bệnh, điều này làm cho vi khuẩn tồn tại trong nhà và lây nhiễm sang người khác dễ dàng hơn. 

Vì vậy việc làm lưu thông không khí và giữ gìn vệ sinh là cần thiết. Tuy nhiên cần tránh để người bệnh nằm ở nơi có gió lùa.

 Ngoài ra phải điều trị tốt và triệt để bệnh cho từng thành viên trong gia đình và nâng cao sức khỏe để mọi người có sức chống lại bệnh.

Thói quen xấu cũng là một trong những nguyên nhân gây viêm họng tái phát ở trẻ: Qua điều tra người ta nhận thấy 80% số trẻ hay bị tái diễn các đợt viêm mũi họng thường ra ngoài trời sau 20 giờ hoặc bố mẹ cho đi đến những chỗ đông người, nhất là khi trẻ dưới 3 tuổi, đây là tuổi mà trẻ đã hết miễn dịch của mẹ và đang trong giai đoạn tự đề kháng nên rất dễ nhiễm bệnh từ người khác.

Phòng bệnh

Để phòng tránh các bệnh này cần chú ý một số điểm sau:

Tránh bị nhiễm lạnh: Mặc ấm khi ra ngoài, đeo khẩu trang, đội mũ, quàng khăn ấm khi đi ra đường, đặc biệt là những người làm việc ngoài trời.

 Khi không có việc thật cần thiết thì không nên đi ra ngoài trời lúc sáng sớm hoặc đêm khuya vì lúc đó trời lạnh hơn. 

Khi đi xe đạp và nhất là đi xe máy nên đội mũ bảo hiểm loại che kín được cả đầu lẫn mặt, cằm để tránh lạnh gây nhiễm trùng đường hô hấp trên như viêm mũi, họng. 

Nếu có điều kiện thì nên dùng lò sưởi, nhất là các gia đình có trẻ nhỏ vì khả năng chịu lạnh của các cháu kém. Tuy nhiên, cần tránh các kiểu sưởi bằng lò than sẽ gây ngộ độc khí CO₂ rất nguy hiểm. Các gia đình có điều kiện dùng điều hòa nhiệt độ cũng không nên để nhiệt độ trong phòng ngủ quá thấp, nhất là đối với những trẻ hàng ngày vẫn đi học hoặc người lớn đi làm, vì khi chênh lệch nhiệt độ trong và ngoài nhà quá lớn sẽ dễ bị viêm đường hô hấp trên. Thông thường nên để khoảng 25 - 27oC.

Khi bị viêm nhiễm đường hô hấp trên, cần điều trị sớm và triệt để tránh nhiễm trùng lan xuống phế quản, phổi. 

Ví dụ như khi trẻ bị viêm mũi thì mũi của trẻ bị chất tiết làm tắc, trẻ sẽ thở bằng mồm, như vậy không khí trẻ hít thở vào khí quản, phổi sẽ không được sưởi ấm và lọc sạch như trẻ thở bằng mũi bình thường nên trẻ rất dễ bị viêm phế quản, viêm phổi với diễn biến nhanh, nặng. 

Vì vậy, việc đầu tiên cần làm là khai thông đường hố hấp trên của trẻ bằng cách rửa mũi cho trẻ bằng nước muối sinh lý natriclorua 9‰: cho trẻ nằm nghiêng, đầu kê một chiếc khăn mặt bông to, bơm nhỏ dung dịch với nước muối sinh lý, tốt nhất  là  dùng loại chế phẩm đóng trong bình xịt áp lực để phun xịt vào lỗ mũi ở phía trên dần dần sao cho dịch tiết chảy  ra lỗ mũi ở phía dưới. 

Khi thấy dịch mũi chảy ra thì lấy khăn giấy hoặc khăn vải mềm lau sạch, hoặc hút nhẹ dịch, chất tiết ra. Với các cháu đã biết hỉ mũi, thì cho hỉ mũi ra khăn giấy. Đối với người lớn cũng cần làm sạch mũi bằng cách tương tự.

Tránh các thói quen xấu: Như hút thuốc lá thuốc lào. Hút thuốc làm giảm sức đề kháng của niêm mạc đường hô hấp. Khi hút thuốc, các lông chuyển trên bề mặt các tế bào biểu mô phế quản bị tê liệt, chuyển động rối loạn không đẩy chất nhầy lên được, các tế bào bảo vệ khác như các tế bào bạch cầu, đại thực bào cũng hoạt động không hiệu quả làm cho ta dễ bị nhiễm trùng. Khói thuốc không chỉ ảnh hưởng tới người hút mà còn ảnh hưởng tới cả những người xung quanh nếu hít phải khói thuốc, đặc biệt là trẻ nhỏ, vì vậy không nên hút thuốc trong nhà.

Tăng cường sức đề kháng: Duy trì chế độ dinh dưỡng đủ năng lượng, cân đối để có sức chống bệnh.

Tiêm phòng cúm hàng năm, tiêm vaccine phế cầu, vaccine phòng vi khuẩn haemophilus cho trẻ em, người trên 65 tuổi, nhất là người có mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, bệnh tim, đái tháo đường, bệnh gan hoặc suy giảm miễn dịch. Có thể dùng một số thuốc tăng cường miễn dịch nhằm gia tăng sức đề kháng của niêm mạc đường hô hấp.

Thường xuyên bảo đảm vệ sinh răng miệng, giữ đều nếp đánh răng sau khi ăn và trước khi đi ngủ để tránh nhiễm trùng răng miệng. Điều trị triệt để các ổ nhiễm khuẩn ở răng, hàm, miệng, tai, mũi, họng để tránh vi khuẩn lan xuống đường hô hấp dưới.

Tất cả mọi người khi phát hiện mình có các dấu hiệu khác thường như: ho, sốt, khạc đờm, khó thở, đau ngực… phải tới gặp bác sĩ để được xác định bệnh và điều trị kịp thời, tránh không để bệnh tiến triển nặng gây các biến chứng nguy hiểm.