Bạn trẻ tìm hiểu thông tin việc làm tại chương trình “Tiếp sức người lao động” ở Nhà văn hóa Thanh Niên, Q.1, TP.HCM - Ảnh: Q.Định

Trước ý kiến cho rằng tỉ lệ thất nghiệp vừa được công bố ở VN chỉ ở mức 1,84% là phi lý, bà Nguyễn Thị Xuân Mai - vụ trưởng Vụ Thống kê dân số - lao động, Tổng cục Thống kê - nói:

"Tỉ lệ thất nghiệp Bộ Lao động  - thương binh và xã hội (LĐ-TB&XH) vừa công bố 1,84% là cho độ tuổi từ 15 tuổi đến hết, tức cả những người 99 tuổi còn sống (thường Tổng cục Thống kê chỉ công bố tỉ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động, tức từ 15 tuổi đến 60 tuổi với nam và 55 tuổi với nữ)."

"Khi mới tiếp cận con số thất nghiệp này, bản thân tôi cũng thấy con số đó thấp. Tuy nhiên, có nhiều lý do cần phải xem xét cặn kẽ."

Có một giờ lao động/tuần không phải là thất nghiệp

* Cách tính của VN theo chuẩn nào mà tỉ lệ thất nghiệp lý tưởng như vậy, thưa bà?

- Ở Thái Lan, tỉ lệ thất nghiệp còn thấp hơn VN, khoảng 0,8%. Còn điều tra thế nào thì theo quy định hiện nay, khi điều tra về thất nghiệp, điều tra viên sẽ hỏi trong tuần trước khi được hỏi anh chị có giờ lao động nào tạo thu nhập hay không. Nếu câu trả lời là có thì người đó được coi là có việc làm.

Thật ra, không phải chỉ VN hỏi theo cách này mà Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) cũng đưa ra khuyến cáo và nhiều nước thực hiện theo hướng dẫn này.

Trước đây chúng tôi đã hỏi và tranh luận với chuyên gia ILO, xem các nước khác thế nào, liệu có thể nới ra, tức tuần trước khi khảo sát người trả lời phải đạt 9 giờ lao động mới được coi là không thất nghiệp, nhưng chuyên gia ILO cho rằng như thế cũng không có nhiều ý nghĩa.

Việc thống kê tỉ lệ thất nghiệp ở VN hiện nay đúng là có thực tế sinh viên tốt nghiệp không có việc làm, phải đi làm thêm như xe ôm, thậm chí về quê tham gia lao động giúp bố mẹ cũng được coi là có việc làm.

Tuy nhiên, Tổng cục Thống kê thông thường vẫn công bố rõ tỉ lệ thất nghiệp chi tiết, như ở thành thị, ở nông thôn, bên cạnh đó là tỉ lệ thiếu việc làm, lao động có việc làm phi chính thức.

Đặc biệt, chúng tôi cũng thống kê tỉ lệ thất nghiệp ở thanh niên (từ 15 - 24 tuổi - độ tuổi khá tiêu biểu cho những người mới ra trường). Theo đó tỉ lệ thất nghiệp không nhỏ. Như tỉ lệ thất nghiệp thanh niên thành thị thời điểm 1-1-2014 lên tới 11,17%. Tính đến thời điểm 1-7-2014 là 10,65%.

* Vậy tại sao các nước cũng tính tỉ lệ thất nghiệp theo hướng dẫn của ILO nhưng tỉ lệ của họ không được “lý tưởng” như ở VN?

- Các nước phát triển, khu vực nông nghiệp của họ ít, hoặc nếu có thì cũng cơ giới hóa, hoạt động như doanh nghiệp nên lao động nào dôi dư sẽ thấy ngay. Còn tại VN, lao động trong nông nghiệp rất cao. Ai không đi làm việc ở ngoài cũng có thể tham gia lao động nông nghiệp. Nên theo định nghĩa về thất nghiệp thì hầu hết đều có việc làm.

* Bộ LĐ-TB&XH tính tỉ lệ thất nghiệp người từ 15-99 tuổi, đúng ra tỉ lệ thất nghiệp phải cao hơn cách tính theo độ tuổi lao động mà Tổng cục Thống kê công bố chứ, vì nhiều người già làm sao có việc làm được?

- Trên lý thuyết là như thế, nhưng điều tra phải tuân theo khái niệm hiện tại. Người trên 60 tuổi nhưng nếu có thu nhập, hưởng lợi từ hoạt động khác vẫn được coi có việc làm. Nghĩa là có lương hưu, trợ cấp vẫn không phải thất nghiệp. Hoặc người nào có nhà cho thuê, thu nhập từ cổ phần, cổ phiếu hay có cửa hàng nhỏ bán nước, cửa hàng tạp hóa... cũng được coi là có việc làm.

Sẽ nghiên cứu đề xuất thay đổi

* Con số tỉ lệ thất nghiệp hiện nay dù đúng các khái niệm nhưng khó hình dung thực tế. Có thể thay đổi để người sử dụng thấy bức tranh thực chất hơn không?

Cuối năm 2013 Tổ chức lao động quốc tế (ILO) đã họp thống nhất đưa ra khuyến nghi mới về khái niệm chỉ tiêu thất nghiệp.

Theo đó khuyến nghị đưa ra rằng trong lực lượng lao động chung của xã hội sẽ không tính một phần lao động tự sản xuất và tự tiêu dùng  mà không tạo lợi nhuận, không nhằm mục đích đem trao đổi trên thị trường. Phần không nhỏ này sẽ được xem xét tính toán riêng. 

Tới đây, chúng tôi sẽ kiến nghị với lao động tự sản tự tiêu (chỉ lao động phục vụ cuộc sống của gia đình mà không trao đổi hàng hóa, không tạo lợi nhuận) sẽ không tính vào đối tượng điều tra thất nghiệp mà tách ra phân tích riêng.

Khi bớt đi một đối tượng gần như đều có việc làm một cách đương nhiên này thì số người thất nghiệp sẽ tăng lên, vì so với một tổng thể ít hơn, phản ánh thực chất hơn.

Dự kiến nếu được chấp nhận, năm 2015 sẽ đưa quan điểm trên vào bảng câu hỏi để đánh giá. Tất nhiên, sẽ còn phải thảo luận, xin ý kiến kỹ trước khi thực hiện...