Đập Ia Krêl 2 bị vỡ lần hai khiến hàng chục hecta hoa màu của người dân bị nhấn chìm - Ảnh: Thái Bá Dũng

Sau cuộc kiểm tra hiện trường phần thân đập bị vỡ trưa 1-8, ông Hoàng Công Lự - phó chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai - nói: “Vụ vỡ đập thủy điện đã gây thiệt hại nặng nề về hoa màu cho nhiều hộ dân vùng hạ du. Ngay trong ngày chúng tôi đã có báo cáo khẩn gửi Thủ tướng.

Đồng thời yêu cầu các cơ quan chuyên môn đánh giá lại toàn bộ quy trình thủ tục, tất cả các hạng mục. Nếu xác định có sai sót từ chủ đầu tư sẽ đề xuất UBND tỉnh xử lý ngay. Công trình này mới vỡ năm trước, năm nay lại vỡ nữa thì rất tai hại”.

Kinh hoàng lũ nhân tạo

Trưa 1-8, từ khu vực thân đập Ia Krêl 2 tại xã Ia Dom dẫn về phía hạ lưu khoảng 10km tràn ngập trong nước và cảnh hoang tàn sau trận lũ. Hàng trăm hecta khoai mì, hoa màu, ruộng rẫy của người dân bị dòng nước xiết xô ngã rạp, cây cối từ thượng nguồn đổ về tạo cảnh tan hoang.

Khuôn mặt thất thần, bà Đặng Thị Kim Dung (làng Bi, xã Ia Dom, Đức Cơ, Gia Lai) nói: “Sáng ra cả nhà tôi vào khu rẫy dưới chân thủy điện để làm hoa màu. Đang cuốc cỏ thì bất ngờ có tiếng ầm ầm phía trên dội về. Nhìn lên thấy cây cối ngã rạp. Em trai tôi hoảng quá bỏ chạy lên một gò đất cao. Chỉ vài phút sau nước đổ về như bom vừa giội xuống, tôi chỉ kịp leo lên cành cây cao rồi đợi người đến cứu”. Ông Võ Thanh Hùng - chủ tịch UBND huyện Đức Cơ - cho biết ngay sau khi xảy ra vỡ đập, lực lượng cứu hộ gồm Đồn biên phòng cửa khẩu Lệ Thanh, Công an huyện và các đơn vị tức tốc có mặt. Lúc này toàn bộ đã ngập chìm trong nước lũ. Chòi rẫy của người dân bị nước cuốn trôi dạt trong nước xiết. Đến gần 9g sáng, lực lượng cứu hộ tiếp cận được khu vực bà Dung bị mắc kẹt nhưng do cây cối ngã đổ quá nhiều, nước chảy xiết nên xuồng cứu sinh của quân đội không thể tiếp cận. Ba cán bộ cứu hộ phải mặc áo phao, kết bè mảng áp sát. Tuy nhiên phải mất 30 phút sau, bà Dung mới được đưa xuống khỏi thân cây để đến nơi an toàn.

“Bình thường suối Ia Krêl nước rất nhỏ, chúng tôi qua lại hằng ngày để làm rẫy nhưng khi thủy điện vỡ, nước về quá nhanh và quá lớn khiến chúng tôi không kịp trở tay. Mấy người dân làm rẫy ở khu vực này cũng bỏ chạy tán loạn. Chúng tôi chưa trải qua thứ gì khủng khiếp như thế” - ông Đặng Văn Yên, em trai của bà Dung, bàng hoàng.

Thống kê sơ bộ của UBND huyện Đức Cơ cho thấy trận lũ sáng 1-8 đã cuốn trôi 28 chòi rẫy của người dân, 60ha hoa màu của dân bị ngập trong bùn đất, hàng chục hecta cao su của binh đoàn 15 cũng bị nước lũ nhấn chìm. “Trước khi thủy điện bị vỡ, nhiều người dân đã phát hiện thân đập bị nứt lún và chạy về hạ lưu thông báo để người dân sơ tán. Thiệt hại vì thế cũng được giảm thiểu, rất may không có thương vong cho dân” - ông Võ Thanh Hùng, chủ tịch UBND huyện Đức Cơ, nói.

Sơ đồ vị trí vỡ đập và hiện trường thân đập Ia Krêl 2 lần vỡ thứ 2, nước cuồn cuộn, ngổn ngang đất đá - Đồ họa: Như Khanh - Ảnh: Thái Bá Dũng

Chủ đầu tư: “không lường trước hết mọi việc”

Trưa 1-8, hiện trường thân đập thủy điện Ia Krêl 2 sau lần vỡ thứ hai ngổn ngang đất đá. Những khối bêtông lớn bị nước dữ xé toạc lộ ra sắt thép phía trong. Toàn bộ nước trong lòng hồ đã cạn kiệt, suối Ia Krêl cuốn nước đục ngầu từ thượng nguồn đổ về xé qua hai vị trí tại thân đập. Sau nhiều tháng sử dụng máy móc gia cố, ủi nén thân đập, thủy điện Ia Krêl 2 trở lại cảnh hoang tàn như hiện trường trong lần vỡ thứ nhất vào tháng 6-2013.

Ông Nguyễn Ngọc Ẩn - phó giám đốc Công ty cổ phần công nghiệp và thủy điện Bảo Long Gia Lai - than thở: “Chúng tôi không lường trước được mọi thứ. Nước lũ về quá lớn khiến nước tràn qua thân đê, tiền của công sức cả năm trời chỉ trong vài tiếng đã tan tành”. Ông Ẩn cho biết công trình thủy điện Ia Krêl 2 mà công ty làm chủ đầu tư đang trong giai đoạn gia cố lại phần đê cũ. Sự cố vỡ đập năm 2013 đã xé toạc một đoạn thân đê chiều dài khoảng 40m khiến thân đập này hư hại nặng. Từ tháng 5-2013, trong khi chờ cơ quan chức năng cho phép thi công trở lại, chứng kiến nước từ thượng nguồn đổ về gây xói mòn thân đê cũ nên công ty đã đắp một tuyến đê quai nằm chắn trước để bảo vệ đê cũ. Ông Ẩn cũng thừa nhận mặc dù chỉ là đê quai nhưng khi ngăn nước chuyển dòng chảy qua một kênh xả khác (cách vị trí đê cũ bị vỡ lần thứ nhất khoảng 200m), đê quai cũng đã tích một lượng nước nhất định khiến nước trong lòng hồ dâng lên khá cao (tương đương mức nước trong lần vỡ đập thứ nhất, khoảng 4 triệu m3).

“Khoảng 8g sáng khi phát hiện thân đập có dấu hiệu nứt, chúng tôi đã cho người khẩn cấp đi báo để dân di chuyển. Đến khoảng 8g30 thì nước vượt qua thân đê quai (bằng đất), vài phút sau xé toang đoạn đê này tiếp giáp với phần vỡ năm 2013. Nước lũ cũng xé toạc một đoạn khác của đê quai cách vị trí vỡ lần thứ nhất khoảng 200m” - ông Ẩn cho biết. Về nguyên nhân dẫn đến sự cố vỡ đập, phó giám đốc Bảo Long Gia Lai nói rằng do “nước lũ về lớn quá, phần đê quai bị nước tràn qua gây vỡ đập”.

Nếu xác định lỗi do chủ đầu tư sẽ xử lý

Chiều 1-8, đại diện các sở ngành liên quan của tỉnh Gia Lai đã trực tiếp đến hiện trường thị sát phần thân đập bị vỡ để kiểm tra, đánh giá và xác định nguyên nhân. Theo ông Huỳnh Ngọc Tục - giám đốc Sở Công thương tỉnh Gia Lai, giữa tháng 5-2013 qua kiểm tra, Sở Công thương phát hiện chủ đầu tư tiến hành xây dựng một tuyến đê quai nên sở, UBND tỉnh đã yêu cầu ngưng việc xây dựng, xả nước dần khỏi lòng hồ.

Trước câu hỏi “Sở đã yêu cầu ngưng tích nước, xả lượng nước sẵn có trong hồ nhưng lượng nước trong hồ đến thời điểm vỡ đập vẫn rất lớn?”, ông Tục cho rằng: “Họ có chấp hành, nhưng không thể tháo cạn nước trong hồ được. Mực nước trong hồ trong quá trình thi công vẫn ở mức cho phép. Họ có xây dựng một kênh xả để nước thoát ra ngoài”. Ông Tục cho biết thêm nguyên nhân chủ quan thì sở sẽ đánh giá lại, nhưng việc vỡ đập cũng có một phần khách quan là lưu lượng nước từ thượng nguồn đổ về quá lớn, mực nước về hồ chứa dâng lên quá nhanh làm vỡ đê quây.

Trong khi đó, ông Hoàng Công Lự cho biết sẽ cho rà soát lại toàn bộ quy trình thủ tục, hiện thủy điện Ia Krêl 2 đã được các cơ quan chức năng đồng ý cho thi công trở lại. “Mới hơn một năm sau sự cố vỡ đập mà giờ lại tiếp tục vỡ nữa thì tai hại quá. Chúng tôi sẽ đánh giá lại toàn bộ sự việc, nếu xác định lỗi do chủ đầu tư thì sẽ có hình thức xử lý” - ông Lự nói.