Một trạm thu phí trên đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai - Ảnh: VEC

Bộ GTVT lại hứng búa rìu dư luận khi tìm tên gọi cho khoản thu dịch vụ đường bộ. Tên đó phải đúng pháp luật và được xã hội chấp nhận. 

Ngặt nỗi, tên xã hội quen dùng là phí không còn được dùng vì tuân theo Luật phí, lệ phí. Còn gọi đúng tên theo Luật giá, tên "trạm thu giá" quá khó nghe, còn tên "trạm thu tiền" không hay bằng "trạm thu phí". Không chỉ Bộ GTVT, nhiều bộ ngành khác cũng lâm cảnh tương tự.

Trước đây mọi khoản thu thường được gọi là phí. Từ năm 2017, theo Luật phí, lệ phí, có sự phân biệt rõ ràng.

Nhà nước gần như "độc quyền" tên gọi phí, lệ phí để tránh lạm thu phí và thẩm quyền ban hành phí giới hạn còn 4 trường hợp: Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Bộ Tài chính, hội đồng nhân dân cấp tỉnh. 

Ngay phí của một số bộ ngành cũng do Bộ Tài chính ban hành. Việc phân biệt phí và giá cũng nhằm xã hội hóa các dịch vụ mà lâu nay Nhà nước gồng mình cung ứng. 

Khoản thu khi sử dụng các dịch vụ này không gọi là phí vì chi phối bởi Luật giá, do đơn vị cung cấp dịch vụ, nhà đầu tư quyết định.

Theo Bộ Tài chính, khi Luật phí, lệ phí hiệu lực từ 1-1-2017, có 44 loại phí được chuyển sang cơ chế giá. Nhưng gọi sao cho đúng luật và lọt tai, tiếc rằng Bộ Tài chính chỉ chung chung: chuyển sang "cơ chế giá". 

Bộ GTVT "tiên phong" đổi phí sang giá đã bị phản ứng. Bộ GD-ĐT tiếp bước với tên gọi "giá dịch vụ đào tạo" thay cho học phí cũng chịu cảnh tương tự! 

Bộ Y tế lẳng lặng ban hành thông tư gọi đích danh giá dịch vụ khám chữa bệnh, nhưng may mắn, tên gọi này không bị soi!

Vậy Bộ GTVT cứ gọi là trạm thu phí được không? Nói miệng thì được nhưng ghi trên giấy tờ, bảng hiệu, vé qua trạm lại chưa ổn. Bởi khi đã viết ra chữ, thể hiện trên văn bản... tất cả phải căn cứ vào luật. 

Bộ Y tế năm 2018 khi ban hành giá dịch vụ khám chữa bệnh đã nêu căn cứ vào Luật giá 2012. Như vậy, Bộ GTVT không thể căn cứ vào Luật giá nhưng lại quy định về... phí.

Vậy có thể đặt tên khoản thu theo đúng luật, dù dài dòng, rồi gọi giản lược được không? Còn tùy từng trường hợp nhưng so với cách mà xã hội đang gọi hiện nay đều khó nghe. 

Chẳng hạn trạm thu tiền sử dụng dịch vụ đường bộ gọi ngắn gọn là trạm thu tiền, nghe không xuôi tai bằng trạm thu phí. Viện phí, học phí ngắn gọn và dễ nghe hơn giá dịch vụ đào tạo hay giá dịch vụ khám chữa bệnh!

Có lẽ xã hội chưa chấp nhận sự điều chỉnh những tên gọi này. Gọi đúng tên thật khó. Đúng với cơ quan chức năng nhưng không xuôi với dân. 

Có thể các nhà làm luật và Bộ Tài chính chưa lường hết sự phức tạp khi thay đổi tên gọi để thực hiện chủ trương xã hội hóa. 

Các bộ ngành loay hoay đặt đúng tên cho các khoản thu cũng là lúc khơi gợi, "nuôi dưỡng" những bức xúc không đáng có trong xã hội. 

Sự lúng túng này ít nhiều ảnh hưởng đến quá trình kêu gọi xã hội hóa, đặc biệt là trong giao thông, y tế và giáo dục. 

Ai dám bỏ vốn đầu tư khi mà ngay tên gọi về khoản thu còn chưa nhận được sự đồng thuận của xã hội!?

TTO - Sau một thời gian trả lại tên "trạm thu phí" cho các "trạm thu giá", Bộ Giao thông vận tải đang lấy ý kiến dự thảo thông tư theo hướng đổi tên trạm thu phí thành "trạm thu tiền dịch vụ sử dụng đường bộ".