Đây là năm thứ 12 cuộc thi này được tổ chức dành cho học sinh trung học. Cuộc thi năm nay có 74 đơn vị dự thi, trong đó có 62 tỉnh, thành phố và 12 đơn vị trực thuộc đại học, trường đại học, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam.

Học ở phòng thí nghiệm, bảo tàng, di tích

Để chọn ra 2 - 4 dự án tham gia, các địa phương đã khuyến khích tổ chức các cuộc thi cấp trường, cụm trường, cấp tỉnh thành.

Theo Bộ GD-ĐT, ở mỗi địa phương hằng năm có khoảng 200 - 300 dự án tham gia ở vòng sơ tuyển. Tuy nhiều dự án còn chưa đạt các điều kiện để tham gia cấp quốc gia nhưng ít nhiều việc ứng dụng kiến thức đã học vào các đề tài nghiên cứu, chế tạo sản phẩm gắn với yêu cầu thực tiễn đã được lan tỏa. Học sinh được làm quen với việc học qua dự án, hiểu những điều sơ khai về nghiên cứu khoa học.

Trong các nhà trường, cuộc thi khoa học kỹ thuật góp một phần đáng kể vào việc thay đổi cách dạy học của thầy cô giáo. 

Từ cách dạy một chiều, bó hẹp trong không gian lớp học, ở nhiều trường cấp trung học đã có các hình thức linh hoạt đưa học sinh ra khỏi bốn bức tường lớp học để đến các phòng thí nghiệm, bảo tàng, di tích, các cơ sở sản xuất, cộng đồng dân cư...

Học sinh làm quen với cách dạy học được giao nhiệm vụ và báo cáo thành quả qua các đợt trải nghiệm, khảo sát, ứng dụng kiến thức vào thực tiễn.

Ứng dụng công nghệ vào đời sống

Dạy học STEM là sự tiếp nối hiệu ứng từ cuộc thi khoa học kỹ thuật hiện đang được biết đến nhiều hơn ở các nhà trường.

Trường THCS&THPT Nguyễn Siêu (Hà Nội) tổ chức thường niên ngày hội STEM với sự tham gia không chỉ của học sinh trường này mà nhiều trường khác tại Hà Nội. Nhiều sản phẩm do học sinh chế tạo ứng dụng công nghệ vào cuộc sống thường ngày như máy lau nhà, hệ thống tưới cây tự động, hộp thuốc thông minh, máy rửa tay tự động... Trong đó có những dự án có hàm lượng chất xám cao hơn ở các đề tài chống ô nhiễm môi trường, bảo vệ sức khỏe con người.

Trong cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật công nghệ mới đây của hệ thống trường EDISON (tại Hà Nội, Hưng Yên), có nhiều sản phẩm của học sinh thú vị như robot vận chuyển đồ trong nhà ăn, cửa hàng quần áo thông minh, hệ thống chữa cháy, hệ thống bón vôi nhằm cải thiện sự nhiễm mặn của đất, hệ thống quản lý bãi đỗ xe thông minh, máy rửa tay tự động, thiết bị cảnh báo tia UV, đồng hồ đọc sách...

Cô Lê Tuệ Minh, chủ tịch Hội đồng trường - hệ thống Trường PTLC Edison, cho biết Cuộc thi sáng tạo khoa học, kỹ thuật, công nghệ Editech chính là cơ hội để các em học sinh có thể biến các ý tưởng thành sản phẩm thực tế thông qua quá trình vận dụng các kiến thức liên môn toán, khoa học, công nghệ, thiết kế theo đúng phương pháp ứng dụng STEAM. 

Đây cũng là cơ hội để các em mở rộng việc tự học, tự tìm hiểu, tự thực hành cùng với sự trợ giúp, hướng dẫn của các thầy cô giáo và chuyên gia trong lĩnh vực và chính các bạn cùng nhóm dự án.

"Trong khuôn khổ cuộc thi, các em tạo ra các sản phẩm có thể sử dụng trên thực tế ở quy mô nhỏ, sử dụng trong cộng đồng trường học và gia đình để có thêm động lực trong học tập và tìm hiểu, nghiên cứu, tự học. Bên cạnh đó, các em có cơ hội cập nhật công nghệ mới, ứng dụng mới, kể cả những công nghệ mới nhất như trí tuệ nhân tạo (AI). 

Việc cập nhật này rất thiết thực và tạo động lực, mục tiêu hướng nghiệp và phát triển sau này của học sinh", cô Tuệ Minh nói.

Thay đổi việc dạy và học

Theo ông Nguyễn Xuân Thành - vụ trưởng Vụ Giáo dục trung học (Bộ GD-ĐT), mục tiêu lớn của cuộc thi khoa học kỹ thuật hay giáo dục STEM là góp phần thay đổi việc dạy học trong nhà trường phổ thông theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất học sinh, phù hợp với Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Đây mới là mục tiêu lớn của cuộc thi này.

Tuy nhiên, để những thành quả có ý nghĩa hơn, vẫn rất cần cơ chế để tiếp tục hỗ trợ cũng là nuôi dưỡng những ước mơ của học sinh. 

Bên cạnh đó, một trách nhiệm rất lớn của Bộ GD-ĐT để cuộc thi với nhiều kỳ vọng mở ra không bị "đầu voi đuôi chuột" là việc chống bệnh thành tích, là các giải pháp để đảm bảo tính trung thực, khách quan, minh bạch từ quá trình học sinh triển khai dự án đến giải thưởng.

Việc Bộ GD-ĐT quy định tuyển thẳng, ưu tiên xét tuyển vào đại học với thí sinh có giải chính thức của hội thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia khiến kỳ thi mang nhiều áp lực hơn cũng là nguyên nhân lớn xảy ra nhiều vụ lùm xùm những năm gần đây. 

Qua mỗi năm, Bộ GD-ĐT đã điều chỉnh để quy định chặt chẽ hơn về quy trình thẩm định, chấm thi, thành phần ban giám khảo... Nhưng những tiềm ẩn tiêu cực vẫn là thách thức lớn trong việc duy trì được động cơ trong sáng, mục tiêu của cuộc thi này.