Một tàu hải quân của Philippines với 200 thủy thủ tham gia cuộc diễn tập hàng hải Mỹ - ASEAN (AUMX) lần đầu tiên. AUMX 2019 có sự tham gia của 8 tàu chiến, 4 máy bay và hơn 1.000 người - Ảnh: EPA

"Cuộc diễn tập này không tập trung hay nhằm chống lại hoặc hướng tới bất kỳ ai khác. Nó nhằm nâng cao kỹ năng của ASEAN và Mỹ" - chuẩn đô đốc Mỹ Murray Joe Tynch, tư lệnh nhóm hậu cần tây Thái Bình Dương, người phụ trách các hoạt động hợp tác an ninh của hải quân Hoa Kỳ tại khu vực Đông Nam Á - phát biểu tại cuộc họp báo qua điện thoại hôm 3-9, một ngày sau khi AUMX chính thức khởi động.

Sự thống nhất của ASEAN

Tại họp báo, chuẩn đô đốc Tynch nhắc lại rằng năm 2019 đánh dấu kỷ niệm 25 năm hợp tác và đào tạo hàng hải giữa Mỹ và các quốc gia Đông Nam Á. Mối liên hệ giữa hải quân Mỹ với các nước Đông Nam Á cũng dễ dàng nhìn thấy ở các cuộc diễn tập quân sự Hợp tác huấn luyện và sẵn sàng phối hợp trên biển (CARAT) hay Hợp tác và huấn luyện Đông Nam Á (SEACAT).

Vậy thì AUMX có gì khác với CARAT hay SEACAT? Ông Tynch nói với các phóng viên: "Mô hình AUMX năm nay là nhằm tăng cường nhận thức về tình huống và khả năng tương tác cho toàn bộ ASEAN và cho Mỹ nữa. Vì vậy, trọng tâm của AUMX thực sự là về các kỹ năng được áp dụng trên toàn cầu đối với an ninh hàng hải".

Nếu để ý có thể thấy cụm từ "toàn bộ ASEAN" chính là khác biệt, như cách TS Collin Koh Swee Lean - nhà nghiên cứu thuộc Chương trình An ninh hàng hải (Mỹ) - phân tích, nên phân biệt giữa "Đông Nam Á" và ASEAN. Nếu SEACAT hay CARAT cũng có sự tham gia của "các nước Đông Nam Á", quả thực giới quan sát không hề nhầm lẫn khi nói rằng AUMX là lần đầu tiên Mỹ diễn tập hàng hải riêng với toàn thể các thành viên ASEAN.

Một chi tiết thú vị củng cố cho khác biệt trên là Myanmar cũng cử tàu khu trục UMS Kyan Sittha tham gia đợt diễn tập này, bất kể quân đội Myanmar nằm trong diện trừng phạt của Mỹ.

Bàn về Myanmar, chuẩn đô đốc Tynch nói: "Đây là cuộc diễn tập ASEAN - Mỹ. Vì vậy, đây là sân diễn đa phương để nỗ lực cùng toàn bộ thành viên ASEAN, để cùng các thành viên này làm việc trên các ưu tiên an ninh hàng hải chung trong khu vực".

Nền tảng quan trọng cho COC?

Sự tham gia của Myanmar không phải là ngoại lệ duy nhất. Lào là nước không có biển cũng tham gia đào tạo theo cách khác. Campuchia, Myanmar, Singapore hay Thái Lan không có tranh chấp ở Biển Đông cũng tham gia.

Thực tế này ủng hộ cho lập luận rằng AUMX không đặt trọng tâm vào việc phải đối phó với ai khác. Nhưng việc hình thành một mô thức ASEAN - Mỹ trong huấn luyện và đào tạo hàng hải cho thấy một điểm rất quan trọng: ASEAN đang hợp tác trong tư thế một khối thống nhất.

Đây là điểm quan trọng đối với tiến trình đàm phán Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC). Đến nay, Trung Quốc và ASEAN đã đồng ý bản dự thảo đàm phán duy nhất về COC, mà theo lời GS Carl Thayer nói với Tuổi Trẻ, Bắc Kinh đề xuất rằng bất kỳ các cuộc tập trận quân sự giữa ASEAN với "các nước ngoài khu vực" đều phải được thông báo trước. 

Theo GS Thayer, đây là cách Trung Quốc muốn nắm thế chủ động, và việc được báo trước là điều kiện để Bắc Kinh phản đối.

Như vậy, khi tổ chức một cuộc diễn tập hàng hải Mỹ - ASEAN đầu tiên, bản thân ASEAN đã thiết lập nền tảng quan trọng cho các cam kết tăng cường năng lực hàng hải của khối, với thông điệp mạnh mẽ nhất là tính trung tâm của ASEAN.

TS Collin Koh nhận xét rằng ASEAN có thể được kỳ vọng sẽ tổ chức các cuộc diễn tập đa phương tương tự với những cường quốc khác có lợi ích gắn với khu vực. Vì trong thực tế, việc này nhấn mạnh nhu cầu của một trật tự an ninh bao trùm chứ không độc quyền nơi đây. "Hơn tất thảy, ASEAN có thể là người chiến thắng lớn nhất từ đợt diễn tập này" - ông nói.

Và trong khi Trung Quốc không muốn nhìn thấy các đợt diễn tập giữa ASEAN với "các quốc gia ngoài khu vực", chuẩn đô đốc Mỹ lại nhấn mạnh tính "trường tồn" của AUMX rằng nó "xây dựng niềm tin" và "mở đường dây liên lạc vốn sẽ tồn tại, thực sự, cho cả một thế hệ".

Tướng Mỹ: Việt Nam rất chuyên nghiệp trong diễn tập hải quân

TTO - Chuẩn Đô đốc Joey Tynch đánh giá cao việc Việt Nam là một trong các nước gửi tàu chiến tham gia cuộc diễn tập hải quân đầu tiên giữa Mỹ và ASEAN (AUMX).