Ngày 29-12-2017, các nhân viên hải quan Hong Kong đã kiểm tra một container hàng đến từ Peru và tìm thấy 464kg vi cá mập phơi khô trị giá 370.000 USD. Số hàng lậu này bị nghi là vi cá mập búa, một trong các loài cá mập đang bị đe dọa tuyệt chủng. Trước đó vào tháng 3-2017, hải quan Hong Kong thông báo đã tịch thu 1.280kg vi cá mập không có giấy tờ hợp lệ đến từ Ấn Độ, Ai Cập, Kenya và Peru.

Cá mập xanh bị đe dọa do bị đánh bắt lấy vi làm xúp - Ảnh: wwf.fr

Đầu mối mua bán và tái xuất

Hong Kong được xem là đầu mối thế giới về mua bán vi cá mập. Chị Yuen Ping Chow, chủ tịch Quỹ bảo vệ cá mập ở Hong Kong, đánh giá: "Hong Kong chiếm 50% thương mại quốc tế về vi cá mập. Trong năm 2015 đã có 5.500 tấn sụn vi cá mập nhập khẩu vào Hong Kong".

Chị Tracy Tsang, làm việc cho Quỹ quốc tế bảo vệ thiên nhiên (WWF) Hong Kong, giải thích: "Tại Hong Kong, món vi cá mập được phục vụ trong các tiệc cưới hay tết âm lịch, các bữa tiệc kinh doanh và tiệc sinh nhật. Món này rất đắt tiền nên khách mời tỏ thái độ kính nể một khi chủ tiệc đặt món vi cá mập". Theo điều tra của Quỹ bảo vệ cá mập ở Hong Kong, 98% trong 375 nhà hàng bán thức ăn Trung Quốc ở Hong Kong đã đưa món xúp vi cá mập vào thực đơn chào mừng tết âm lịch năm 2016.

Ngày 10-6-2017, Tổ chức bảo vệ quyền động vật WildAid Hong Kong đã tổ chức biểu tình trước nhà hàng chính của chuỗi nhà hàng Maxim’s ở Hong Kong để phản đối món xúp vi cá mập. Những người biểu tình hô khẩu hiệu: "Nếu chúng ta ngừng mua, chúng ta cũng có thể ngừng thảm sát (cá mập)".

Chuỗi nhà hàng Maxim’s khẳng định chỉ dùng vi cá mập xanh nhưng theo một số dữ liệu khoa học gần đây, số lượng cá mập xanh trên thế giới đang giảm sút do bị đánh bắt quá mức.

Tổ chức WildAid Hong Kong khẳng định qua hình ảnh do máy ghi hình giấu kín thu được, tại các nhà hàng Hong Kong thực khách rất dễ đặt món từ các loài cá mập bị đe dọa như cá nhám voi, cá nhám phơi nắng, cá mập da trơn. Đây là các loài cá mập được ghi trong phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES) và cần phải được kiểm soát nhằm tránh khai thác quá mức.

Ngoài vai trò đầu mối tiêu thụ vi cá mập, Hong Kong còn là bản lề tái xuất vi cá mập. Anh Stan Shea, đại diện cho Tổ chức Bloom ở địa phương, ghi nhận: "Vi cá mập được phân loại, phơi khô rồi vận chuyển từ Hong Kong sang Trung Quốc đại lục". Ngoài ra, một số lượng vi cá mập còn được chuyển sang các nhà máy ở Việt Nam sơ chế tẩy trắng trước khi đưa sang Trung Quốc.

Các nước châu Á có cộng đồng Hoa kiều đông đảo như Indonesia, Malaysia hay Singapore là những địa phương tiêu thụ số lượng vi cá mập đáng kể. Chị Tracy Tsang nói thêm: "Từ lâu chúng tôi ghi nhận số lượng vi cá mập tái xuất sang Macau gia tăng. Vi cá mập được tiêu thụ trong các nhà hàng hạng sang phục vụ các sòng bạc".

Vi cá mập khô bán trong cửa hàng ở Hong Kong tháng 3-2017 - Ảnh: AFP

Vi cá mập vào Hong Kong thế nào?

Theo thăm dò của Tổ chức bảo tồn biển Bloom (Pháp), 73% người Hong Kong được hỏi cho biết từng ăn xúp vi cá mập trong tiệc cưới và 41% từng ăn vi cá mập ở nhà hàng trong 12 tháng gần nhất. Điều lạ lùng là chỉ 5% khẳng định thích món ăn này. Chị Yuen Ping Chow giải thích: "Cho dù họ không đánh giá cao xúp vi cá mập nhưng phần lớn dân Hong Kong vẫn cứ ăn để khỏi làm mếch lòng chủ tiệc". Người dân Trung Quốc cho rằng người dùng xúp vi cá mập muốn thể hiện đẳng cấp trong xã hội.

Phần lớn vi cá mập nhập vào Hong Kong từ Tây Ban Nha, Đài Loan và Indonesia. Ba quốc gia và vùng lãnh thổ này có các đội tàu cá lớn có khả năng đánh bắt xa bờ. Các ngư dân Đài Loan có khi đi đến tận đảo quốc Fiji ở châu Đại Dương. Tây Ban Nha đảm trách 57% sản lượng cá mập đánh bắt của châu Âu. Từ 1/3-1/4 số vi cá mập ở Hong Kong đến từ đất nước châu Âu này.

Khoảng 92% vi cá mập đến Hong Kong bằng đường biển và 8% còn lại vào Hong Kong bằng đường hàng không. Đến cuối năm 2017 đã có 17 công ty vận tải biển chiếm 80% thị phần thế giới cấm vận chuyển vi cá mập. Hãng vận tải tàu biển Maersk lớn nhất thế giới là doanh nghiệp đầu tiên thông báo cấm vận chuyển hàng hóa có nguồn gốc vi cá mập trên toàn cầu từ năm 2010.

Sau đó, khoảng 30 hãng hàng không cũng ban hành quy định tương tự các hãng tàu biển. Cathay Pacific ở Hong Kong là hãng hàng không đầu tiên ban hành lệnh cấm vận chuyển cá mập và các sản phẩm từ cá mập vào tháng 9-2012, sau đó cấm hoàn toàn sản phẩm từ vi cá mập vào tháng 6-2016.

Trên thực tế, khối lượng vi cá mập nhập khẩu vào Hong Kong vẫn không giảm so với năm 2015. Đầu năm 2016, vi cá mập vẫn theo tàu của Hãng Maersk và máy bay của các hãng Virgin Australia, Cathay Pacific đến Hong Kong. Nguyên nhân do các chủ hàng khai lập lờ đó là cá.

Ông Tim Smith, đại diện cho Hãng tàu Maersk ở khu vực Bắc Á, ghi nhận một số nhà buôn đã cung cấp tờ khai giả để qua mặt lệnh cấm. Trên báo South China Morning Post tháng 1-2018, chị Tracy Tsang khẳng định bọn buôn lậu tìm cách đưa vi cá mập lên tàu bằng cách khai báo chung chung là hàng hải sản khô hay thủy sản.

Lô hàng 464kg vi cá mập phơi khô bị Hải quan Hong Kong phát hiện ngày 29-12-2017 - Ảnh: sauvegardedesrequins.wordpress.com

**********

Kỳ tới: Đông, Tây đều cấm cắt vi cá mập