Giữa tháng 12 năm 2019, khu chợ hải sản Hoa Nam của thành phố Vũ Hán (Hồ Bắc, Trung Quốc) bắt đầu xuất hiện một hiện tượng lạ: gần chục tiểu thương trong chợ bỗng dưng sốt và khó thở. Số người có triệu chứng tương tự tăng lên vài chục trong vòng vài tuần sau đó.

Tất cả được đưa vào bệnh viện với chẩn đoán ban đầu là “viêm phổi do virus” nhưng virus đó là gì thì không ai rõ. Trên truyền thông, nhiều tờ báo dùng tính từ “lạ” hoặc “bí ẩn” để mô tả về nguồn gốc căn bệnh.

Đến ngày 31-12-2019, chính quyền Vũ Hán ghi nhận 27 trường hợp mắc “viêm phổi lạ”, tất cả đều liên quan đến chợ Hoa Nam. Một số chuyên gia và bác sĩ địa phương nghi ngờ về sự trở lại của virus gây hội chứng viêm đường hô hấp cấp (SARS), trong đó có vị bác sĩ 32 tuổi Lý Văn Lượng. Chính quyền Vũ Hán triệu tập và khiển trách bác sĩ Lý vì “lan truyền tin đồn thất thiệt”, một quyết định sau đó bị người dân và chính quyền trung ương cho là nóng vội, sai lầm.

Ngoài những triệu chứng tương đồng, lý do khiến bác sĩ Lượng và những đồng nghiệp tin SARS đã trở lại sau 16 năm là vì chưa có vắc xin nào được phát triển. Trong lịch sử nhân loại, không một dịch bệnh nào biến mất vĩnh viễn mà không có sự can thiệp của vắc xin. Tuy nhiên theo các quan chức địa phương, vào cuối tháng 12-2019, không có dấu hiệu nào cho thấy virus gây bệnh “viêm phổi lạ” có thể lây từ người sang người.

Ngày 31-12-2019, văn phòng Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Trung Quốc nhận được thông tin về căn bệnh “viêm phổi lạ” tại Vũ Hán. Trong vòng 2 ngày sau đó, WHO kích hoạt hệ thống quản lý sự cố ở cả 3 cấp độ là văn phòng quốc gia, văn phòng khu vực và trụ sở chính tại Geneva (Thụy Sĩ).

Ngày 7-1-2020, Trung Quốc xác định một chủng mới của virus corona là tác nhân gây bệnh viêm phổi lạ tại Vũ Hán, hai ngày trước đó các nhà khoa học Trung Quốc chia sẻ trình tự di truyền của virus lên một cơ sở dữ liệu trực tuyến. Từ giai đoạn này virus gây bệnh được gọi bằng tên ngắn gọn là 2019-nCoV.

Ngày 11-1, bệnh nhân chết vì 2019-nCoV đầu tiên được ghi nhận tại Vũ Hán là một người đàn ông 61 tuổi thường xuyên đến chợ Hoa Nam. Tin tức về cái chết của ông xuất hiện ngay trước kỳ “Xuân vận”, thời điểm hàng trăm triệu người trở về quê đón Tết Nguyên đán cùng gia đình. Vào cuối tháng 1, tổng giám đốc WHO đến Trung Quốc và gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cùng các quan chức y tế, ngoại giao khác

Ngày 13-1-2020, Thái Lan ghi nhận ca mắc 2019-nCoV đầu tiên bên ngoài lãnh thổ Trung Quốc. Danh sách các quốc gia có ca nhiễm sau đó liên tục kéo dài từ châu Á sang châu Âu và Bắc Mỹ. Tại Mỹ, Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC) kích hoạt quy trình xử lý khẩn cấp, rà soát hành khách trên các chuyến bay từ Vũ Hán. Tuy nhiên các nỗ lực này không ngăn chặn được dịch lan vào nước Mỹ và đến ngày 20-1 thì chính thức ghi nhận ca bệnh đầu tiên là một người vừa về từ Vũ Hán.

WHO xác nhận 2019-nCoV có thể lây từ người sang người vào ngày 22-1 và triệu tập một cuộc họp của Ủy ban Quy chế y tế quốc tế khẩn cấp trong cùng ngày. Tuy nhiên cuộc họp đi tới quyết định không ban bố tình trạng khẩn cấp y tế công cộng quốc tế vì 2019-nCoV. Thay vào đó, ủy ban thống nhất tiếp tục theo dõi tình hình và nhóm họp trở lại sau 10 ngày để thảo luận tiếp. Quyết định này đã khởi đầu cho sự thất vọng và những chỉ trích mạnh mẽ WHO trên khắp thế giới về sau.

Hoa và ảnh tưởng niệm bác sĩ Lý Văn Lượng tại Bệnh viện Trung ương Vũ Hán sau khi anh qua đời ngày 7-2-2020 - Ảnh: REUTERS

Ngày 31-1-2020, WHO tuyên bố tình trạng khẩn cấp y tế cộng cộng quốc tế do virus corona chủng mới. Vào thời điểm đó, đã có hơn 210 người chết tại Trung Quốc và gần 9.800 người bị nhiễm trên toàn thế giới.

Ngày 11-2, khi số người chết toàn cầu vượt mốc 1.000 (bao gồm trường hợp đầu tiên được ghi nhận bên ngoài Trung Quốc và bác sĩ Lý Văn Lượng), Ủy ban Quốc tế về phân loại virus quyết định đổi tên 2019-nCoV thành virus SARS-CoV-2. Cùng ngày, WHO gọi căn bệnh do SARS-CoV-2 gây ra là COVID-19, ghép từ chữ “coronavirus”, “disease” và “2019”. Bắt đầu từ đây, SARS-CoV-2 và COVID-19 trở thành hai tên gọi gây ám ảnh ở mỗi quốc gia, vùng đất.

Ngày 11-3-2020, WHO chính thức tuyên bố COVID-19 là đại dịch toàn cầu khi số ca nhiễm đã lan tới hơn 110 quốc gia và vùng lãnh thổ khiến hơn 4.600 người chết.

Thành phố 11 triệu dân Vũ Hán, nơi bùng phát dịch đầu tiên trên thế giới, bắt đầu phong tỏa theo kiểu “nội bất xuất ngoại bất nhập” từ ngày 23-1-2020. Mọi tuyến đường bộ và hàng không nối với thành phố này đều bị chặn đứng. Việc phong tỏa cứng thủ phủ của tỉnh Hồ Bắc đã tạo tiền lệ cho các thành phố khác ở Trung Quốc và trên thế giới. Tổng cộng có khoảng 57 triệu người ở Trung Quốc bị ảnh hưởng khi Vũ Hán và hơn một chục thành phố lớn nhỏ khác phong tỏa cứng từ ngày 23-1 đến ngày 8-4 cùng năm.

Giai đoạn “Vũ Hán phong thành” chứng kiến số ca nhiễm mới tăng vọt tại Trung Quốc, lần lượt đạt mốc 3 con số rồi 4 con số và chạm đỉnh 13.130 ca vào ngày 13-2 theo số liệu của WHO truy cập ngày 4-11-2021. Số ca nhiễm mới bắt đầu giảm sau ngày này và chưa bao giờ vượt quá 3 con số kể từ đó đến nay. Thành công của Trung Quốc trong việc khống chế dịch, quyết liệt truy vết sau đó trở thành bài học kinh nghiệm cho các nước còn Trung Quốc trở thành đại diện tiêu biểu cho chiến lược “zero-covid”.

Tại châu Âu, Mỹ và một số nước phương Tây khác, các lệnh phong tỏa trở thành biện pháp can thiệp phi dược phẩm của chính quyền, được biết dưới các tên gọi và hình thức khác như giới nghiêm, trú ẩn tại gia, giãn cách xã hội,…Tuy nhiên diễn biến dịch bệnh lại phức tạp nhanh chóng so với Trung Quốc với số ca nhiễm và tử vong tăng vọt trong cùng thời điểm số ca tại Trung Quốc đi xuống. Sự khác biệt về chính trị, bối cảnh xã hội thường được xem là nguyên nhân dẫn đến kết quả khác biệt.

Sau khi Ý trải qua đợt bùng dịch ở phía bắc, Mỹ trở thành điểm nóng của thế giới từ cuối tháng 3-2020 và liên tục là nước bị ảnh hưởng nặng nhất bởi đại dịch cho đến thời điểm hiện tại cả về số lượng ca mắc và chết.

Khử trùng tại khu vực tòa nhà ở Rome (Ý) ngày 8-3-2020 - Ảnh: AP

Theo báo New York Times, Mỹ đã mắc phải một loạt sai lầm nghiêm trọng và bỏ qua nhiều cơ hội để khống chế dịch. Cộng thêm bối cảnh xã hội, hệ thống liên bang nơi mỗi bang duy trì các quyền lực độc lập với trung ương đã khiến Mỹ thành điểm nóng.

Dù ở quốc gia nào, sự quá tải của hệ thống y tế khi phải đón nhận một lượng lớn bệnh nhân trong thời gian ngắn là điều khó tránh khỏi. Từ thực tế đó, đã có những thay đổi tại các nước như Mỹ và châu Âu như cho tự cách ly, điều trị tại nhà, chỉ nhập viện với các trường hợp nặng.

Trong giai đoạn đầu dịch bùng phát, câu hỏi lớn đặt ra là làm thế nào để phân biệt được người mắc COVID-19 và các trường hợp khác. Năng lực xét nghiệm vào buổi đầu đại dịch rất hạn chế do thiếu bộ xét nghiệm và thời gian cho kết quả lâu, kết quả cho ra không đáng tin cậy.

Tại Trung Quốc, để hạn chế việc bỏ sót người nhiễm ngoài cộng đồng, từ ngày 13-2-2020 chính quyền tỉnh Hồ Bắc (nơi có Vũ Hán) gộp luôn các trường hợp chỉ mới nghi nhiễm qua chẩn đoán lâm sàng và số ca dương tính đã xác nhận bằng xét nghiệm vào số ca nhiễm hàng ngày.

194 loại vắc xin đang trong giai đoạn tiền lâm sàng, thử nghiệm trong phòng thí nghiệm và trên động vật; 32 loại thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 1 trên người trẻ khỏe mạnh; 46 loại thử nghiệm giai đoạn 2; 39 loại đang thử nghiệm giai đoạn 3 đánh giá hiệu quả với COVID-19; 21 loại vắc xin đang được sử dụng cho các chiến dịch tiêm chủng đại trà – Nguồn: GAVI)

Dựa trên trình tự di truyền của virus được Trung Quốc chia sẻ từ đầu tháng 1-2020, một số công ty đã bắt đầu phát triển các bộ xét nghiệm. Tuy nhiên việc thiếu sinh phẩm và chuỗi cung ứng gián đoạn tạo ra điểm nghẽn toàn cầu khiến tỉ lệ xét nghiệm đặc biệt thấp trong giai đoạn đầu dịch. Giai đoạn này cũng chứng kiến cuộc khủng hoảng thiếu khẩu trang y tế, thiết bị bảo hộ y tế cá nhân và máy thở các loại ở nhiều nước do chuỗi cung ứng Trung Quốc bị đình trệ vì dịch.

Vào khoảng cuối tháng 2 và đầu tháng 3-2020, sau những thất bại ban đầu (bao gồm cả bộ xét nghiệm do CDC Mỹ phát triển), các bộ xét nghiệm có tính chính xác hơn bắt đầu xuất hiện. Từ đây các công ty bước vào giai đoạn chạy đua tạo ra các bộ xét nghiệm cho kết quả ngày càng nhanh và cải thiện độ chính xác.

Cũng trong giai đoạn này, các hãng dược phẩm bắt đầu cuộc đua giành “chén thánh” vắc xin COVID-19. Theo CDC Mỹ, Moderna là hãng dược đầu tiên của nước này thử nghiệm lâm sàng trên người vào ngày 17-3-2020. Tại Trung Quốc, các nỗ lực nghiên cứu cũng diễn ra với sự phối hợp giữa các viện nghiên cứu của quân đội và các công ty dược phẩm hàng đầu nước này. Vào thời điểm này, WHO dự đoán nhân loại sẽ không thể có được vắc xin trong vòng 18 tháng, xét đến việc phát triển các loại vắc xin khác phải mất ít nhất vài năm vì trải qua các quy trình an toàn và cấp phép nhiêu khê.

Sự bùng phát của dịch COVID-19 và tác động sâu rộng của nó đã thúc đẩy nỗ lực phát triển vắc xin mạnh mẽ chưa từng có. Vào tuần cuối cùng tháng 4-2020, số ca tử vong vì COVID-19 vượt mốc 200.000 tính trên toàn cầu (gấp gần 45 lần chỉ trong vòng 1 tháng), với hơn 2,8 triệu người mắc.

Bước sang tháng 5, chính quyền Donald Trump tại Mỹ công bố chiến dịch “Thần Tốc”, đặt mục tiêu hoàn tất việc phát triển, sản xuất và cung cấp vắc xin trước cuối năm 2020. Người Mỹ chấp nhận đầu tư rủi ro vào 14 loại vắc xin tiềm năng, đánh cược với việc những loại vắc xin này có thể thất bại thậm chí vào giai đoạn cuối cùng.

Anh, Trung Quốc, Nga, Pháp,…cũng gia nhập cuộc đua với các ứng viên vắc xin sử dụng công nghệ vector virus, virus bất hoạt, protein tái tổ hợp,…cạnh tranh với mRNA của Pfizer/BioNTech và Moderna của Mỹ. Ngày 11-8-2020 đánh dấu một cột mốc quan trọng khi vắc xin Sputnik V do Viện Gamaleya của Nga trở thành vắc xin COVID-19 đầu tiên trên thế giới được đăng ký với cơ quan quản lý y tế.

Sau động thái của Nga, cuộc đua vắc xin toàn cầu ngày một quyết liệt hơn trước. Không một hãng dược và quốc gia nào đang nghiên cứu vắc xin muốn về đích sau chót. Lần lượt trong các tháng sau đó AstraZeneca của Anh – Thụy Điển, Pfizer/BioNTech và Moderna của Mỹ hay Sinopharm, Sinovac của Trung Quốc đều tuyên bố bước vào thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3 – giai đoạn đánh giá an toàn và hiệu quả với COVID-19.

Vắc xin COVID-19 của Hãng dược Johnson & Johnson - Ảnh- REUTERS

Sự cạnh tranh giữa các quốc gia và hãng dược đã giúp nhân loại có được vắc xin COVID-19 trong thời gian chưa tới 1 năm. Ngày 31-12-2020, sau khi được phê duyệt sử dụng khẩn cấp tại Mỹ, Anh và Liên minh châu Âu cùng một số quốc gia khác, vắc xin của Pfizer/BioNTech trở thành vắc xin đầu tiên được WHO cấp phép sử dụng trong trường hợp khẩn cấp.

Trong vòng 6 tháng sau đó, WHO tiếp tục phê duyệt thêm vắc xin của AstraZeneca và một số phiên bản ở các nước, Moderna, Johnson&Johnson, Sinopharm/BIBP, Sinovac và mới nhất vào đầu tháng 11-2021 là Covaxin của hãng dược Bharat Biotech của Ấn Độ. Ngày 23-8, Cục quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ cấp phép đầy đủ cho vắc xin Pfizer/BioNTech dùng cho người từ 16 tuổi trở lên.

Đây là loại vắc xin đầu tiên được Mỹ cấp phép đầy đủ, mở đường cho các yêu cầu bắt buộc tiêm vắc xin ở nhiều cấp, nhiều lĩnh vực tại nước này.

Sau gần 1 năm bùng phát, các biến thể mới, nguy hiểm hơn của SARS-CoV-2 vì dễ lây lan bắt đầu xuất hiện, điều mà giới khoa học cho là một phần quá trình tiến hóa tự nhiên của virus. Biến thể Alpha được ghi nhận lần đầu tiên tại Anh từ tháng 9-2020 và bắt đầu bùng phát mạnh trong 3 tháng sau đó.

Với đặc tính dễ lây lan từ người sang người cao hơn 30-50% so với biến chủng gốc, Alpha trở thành biến thể thống trị, chiếm đa số các ca mắc mới ở nhiều nước. Ngày 18-12-2020, WHO đưa Alpha vào danh sách “biến thể đáng lo ngại” (VOC) cùng với biến thể Beta và vài tuần sau đó là Gamma (ngày 11-1-2021). Tuy nhiên tất cả những biến thể VOC này đều bị biến thể Delta lấn lướt.

Biến thể Delta ghi nhận lần đầu tại Ấn Độ vào tháng 10-2020 nhưng đến đợt bùng dịch thứ hai bắt đầu từ tháng 2-2021 mới gây chú ý. Số ca nhiễm mỗi ngày tại nước này đã tăng từ vài ngàn lên vài chục ngàn và chạm đỉnh hơn 414.000 ca vào ngày 7-5 trước khi giảm nhưng vẫn duy trì ở mức 4 và 5 con số.

Trong đợt bùng dịch thứ hai này, có những ngày Ấn Độ đứng đầu thế giới về số ca nhiễm mới, số ca nhiễm mỗi ngày của riêng nước này bằng tổng số ca nhiễm trên toàn thế giới gộp lại như tuần từ ngày 3 đến ngày 9-5, theo số liệu của WHO truy cập ngày 5-11.

Tại một điểm tiêm vắc xin COVID-19 ở thành phố Ahmedabad, Ấn Độ ngày 30-6, cảnh sát yêu cầu người đi tiêm vắc xin xếp hàng trật tự chờ đến lượt - Ảnh: REUTERS

Điều tra dịch tễ cho thấy Delta là thủ phạm làn sóng lây nhiễm thứ hai tại Ấn Độ, chiếm gần 80% số ca mắc trong giai đoạn này. Sự xuất hiện của Delta không chỉ gây căng thẳng cho hệ thống y tế Ấn Độ mà còn ảnh hưởng đến chiến dịch tiêm chủng của thế giới. Chính phủ Ấn Độ quyết định ngừng xuất khẩu vắc xin để tập trung cho việc tiêm chủng trong nước khiến nguồn cung vắc xin thế giới bị ảnh hưởng, do đây là nước sản xuất vắc xin lớn nhất thế giới.

Sau Ấn Độ, biến thể Delta lan sang các nước khác và làm chậm, thậm chí phá hủy các thành tựu chống dịch tại nhiều nước. Ngày 11-5, WHO phân loại Delta là biến thể đáng lo ngại, với các dữ liệu sơ bộ cho thấy mức độ dễ lây cao hơn.

Ở Vương quốc Anh, ca mắc biến thể Delta đầu tiên ghi nhận vào giữa tháng 4, thời điểm nước Anh vừa trải qua đợt phong tỏa dài và chiến dịch tiêm chủng nhanh khiến số ca mắc và tử vong vì COVID-19 đều giảm. Tuy nhiên, chỉ trong vòng 8 tuần sau đó, Delta đã làm bùng phát đợt dịch thứ ba tại nước Anh và trì hoãn kế hoạch mở cửa đất nước.

Trong tháng 6 và tháng 7, biến thể Delta tiếp tục lan sang các nước và vùng lãnh thổ khác, từ Mỹ đến châu Âu lục địa, Đông Nam Á, Đông Bắc Á, Úc, New Zealand,... Nhiều nghiên cứu lớn nhỏ đều chỉ ra tỉ lệ nhập viện của người mắc biến thể Delta cao hơn biến thể Alpha. Vào giữa tháng 7, CDC Mỹ phải thay đổi khuyến cáo, khuyên người đã tiêm vắc xin nên đeo khẩu trang và giữ khoảng cách sau khi nói rằng họ không cần làm như vậy vào tháng 3. Nguyên nhân không gì khác chính là biến thể Delta.

Mặc dù Delta nguy hiểm, có thể tấn công cả người đã tiêm vắc xin đủ liều và tàn phá nhiều hệ thống y tế, giới khoa học phần lớn đều đồng ý rằng vắc xin vẫn hiệu quả trong việc giảm nguy cơ nhập viện và tử vong. Sự xuất hiện của biến thể này cũng thúc đẩy các chiến dịch tiêm tăng cường, tiêm nhắc lại ở những nước có tỉ lệ tiêm chủng cao, các biện pháp bắt buộc tiêm vắc xin ở những nước ban đầu còn tỏ ra miễn cưỡng.

Dù COVID-19 sắp sửa bước sang năm thứ ba, nguồn gốc của căn bệnh này vẫn còn là điều bí ẩn và nhiều lúc những tranh cãi về vấn đề này nhuốm màu chính trị hơn khoa học. Nhóm chuyên gia độc lập do WHO dẫn dắt và các chuyên gia Trung Quốc đã tiến hành cuộc điều tra thực địa vào cuối tháng 1 và đầu tháng 2-2021. Báo cáo chung chỉ ra rằng rất khó có khả năng virus SARS-CoV-2 bị rò rỉ từ phòng thí nghiệm.

Tuy nhiên một số nước không chấp nhận kết quả báo cáo này và kêu gọi một cuộc điều tra độc lập quốc tế khác. Trung Quốc đã bác bỏ mọi giả thuyết nước này tạo ra virus, thậm chí một số nhà ngoại giao nước này còn thúc đẩy thuyết âm mưu virus là sản phẩm của nước ngoài và họ chỉ là nạn nhân của COVID-19.

Với những người hướng về tương lai, câu hỏi lớn nhất là liệu đại dịch sẽ kéo dài đến bao giờ và sẽ còn bao nhiêu biến thể nguy hiểm nữa sẽ xuất hiện? Đối với vấn đề này, một luồng ý kiến cho rằng thế giới sẽ không an toàn cho đến khi tất cả đều an toàn.

Các chuyên gia WHO đến Viện virus học Vũ Hán trong chuyến đi thực địa Trung Quốc đầu tháng 2-2021 - Ảnh: AP

Theo WHO, đối mặt với loại virus đang tiến hóa nhanh chóng và dễ lây lan, để hồi phục kinh tế, ngăn chặn các biến thể mới và giảm số ca tử vong vì COVID-19, cần phải tiêm đầy đủ ít nhất 70% dân số thế giới. Tổ chức này đặt ra mục tiêu 10% dân số ở tất cả các nước được tiêm đầy đủ vào cuối tháng 9, 40% vào cuối tháng 12 và 70% trước cuối tháng 6 năm sau.

Tuy nhiên, trong báo cáo đầu tháng 10, WHO thừa nhận mục tiêu 10% đã thất bại khi có 56 quốc gia chiếm khoảng 20% dân số thế giới không đạt được ngưỡng này, 70 quốc gia/vùng lãnh thổ đạt mục tiêu trên 40%. Tỉ lệ tiêm chủng thấp nhất là ở các nước châu Phi, nơi thiếu các nguồn lực tài chính, y tế và cơ sở sản xuất vắc xin sẵn có.

Trong hội nghị nhóm G20 vừa qua và trước đó là các hội nghị quốc tế toàn cầu khác, các nước giàu của thế giới đã đưa ra nhiều cam kết hỗ trợ những nước nghèo, thu nhập thấp. Thời gian còn lại của năm 2021 và nửa đầu năm 2022 sẽ là lúc kiểm chứng mức độ thực hiện những lời hứa đó và mục tiêu miễn dịch cộng đồng toàn cầu.

Lần đầu tiên được xác định ở Botswana và Nam Phi vào tháng 11, biến thể Omicron đã lây lan trên 100 quốc gia/vùng lãnh thổ chỉ trong vài tuần sau đó, nhanh hơn bất kỳ biến thể nào của COVID-19 được biết đến trước đây. Mặc dù còn rất nhiều điều mà các nhà khoa học vẫn chưa hiểu về Omicron, biến thể này đã lấn lướt biến thể Delta và chiếm ưu thế tại nhiều nước, đẩy số ca mắc mới tăng vọt.

Báo cáo của các nhà khoa học Nam Phi về một loại biến thể có hàng chục đột biến đã khiến WHO cảnh giác. Chỉ hai ngày sau đó, ngày 26-11, tổ chức này xếp Omicron vào nhóm các biến thể đáng lo ngại. Lại một lần nữa, Omicron làm được những điều mà các biến thể trước phải mất từ vài tuần đến vài tháng mới làm được.

Cho đến thời điểm hiện tại, cuộc chạy đua giải đáp các bí ẩn về Omicron vẫn chưa đến hồi kết. Biến thể này có những đột biến giống trên những biến thể đáng lo ngại khác, bao gồm các đột biến đã giúp Alpha, Beta hay Delta lây lan với tốc độ nhanh chóng và né được một phần hệ miễn dịch.

Mỹ và Anh, hai điểm nóng hàng đầu trong đợt bùng dịch vì Delta, tiếp tục thu hút sự chú ý khi các ca Omicron đầu tiên xuất hiện theo cách mà cho đến giờ người ta vẫn chưa lý giải được nguồn gốc lây nhiễm. Một người dân California từ Nam Phi trở về nhà được xác định là người Mỹ đầu tiên nhiễm Omicron.

Hình ảnh của biến thể Omicron do các nhà nghiên cứu thuộc Đại học Hong Kong (Trung Quốc) ghi lại - Ảnh: HKU

Tuy nhiên có giả thuyết cho rằng trên thực tế, biến thể này có thể đã âm thầm xâm nhập từ trước và những người mắc biến thể này không được giải trình tự gene, dẫn đến việc họ được tính vào nhóm nhiễm Delta.

Ngày 18-12-2021, Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ ước tính Omicron chiếm 73% tổng số ca nhiễm mới ở Mỹ. Tuy nhiên, chỉ 10 ngày sau đó, cơ quan này đính chính tỉ lệ ước tính chỉ là 23%. Việc điều chỉnh này khiến nhiều người lo hơn mừng vì trong tuần kết thúc vào ngày 26-12, biến thể Omicron chiếm 59% số ca mắc mới, tức tỉ lệ đang tăng lên chứ không phải giảm đi.

Vẫn còn rất nhiều câu hỏi chờ lời giải đáp trong năm 2022, đó là liệu Omicron có thực sự yếu hơn Delta, mức độ lây nhiễm bao nhiêu và liệu có làm giảm hiệu quả của vắcxin hay không. Đã có nhiều bằng chứng sơ bộ cho thấy Omicron dễ lây lan nhưng không gây bệnh nặng như Delta, người mắc biến thể này cũng ít nhập viện và tử vong hơn trước. Với những điều đó, rất nhiều người đang hy vọng Omicron là đêm cuối cùng trong chuỗi những ngày đen tối vì COVID-19, trở thành một căn bệnh đặc hữu như cúm mùa.

Việt Nam chính thức ghi nhận ca COVID-19 đầu tiên vào tháng 1-2020 và đến nay đã trải qua 4 làn sóng dịch, làn sóng thứ 4 đang kéo dài tới nay. Đợt dịch thứ 4 bắt đầu từ 24-4-2021 và là đợt dịch nặng nề nhất, gây hậu quả nghiêm trọng nhất.

Cho đến 15-12, cả nước ghi nhận gần 1,46 triệu ca mắc, 28.616 ca tử vong, trong đó riêng đợt dịch thứ 4 ghi nhận trên 1,43 triệu ca mắc, gần 28.600 ca tử vong.

Nhân viên y tế tại Bệnh viện hồi sức COVID-19 kiểm tra thông tin, điều trị cho bệnh nhân - Ảnh: DUYÊN PHAN

Chủng virus gây dịch trong làn sóng dịch thứ 4 là chủng Delta (xuất hiện lần đầu tại Ấn Độ và cũng gây những hậu quả nặng nề ở Ấn Độ), số ca bệnh nặng tăng 234% so với chủng cũ.

Trong 2 năm qua, vì dịch COVID-19, có rất nhiều việc “lần đầu tiên” được thực hiện.

Tháng 4-2020 lần đầu tiên giãn cách xã hội diện rộng (kéo dài 2-3 tuần tùy địa phương), khi nhiều bệnh viện, địa phương đông dân, đầu mối giao thông gia tăng số ca mắc.

Từ tháng 6-2021 là đợt giãn cách xã hội lớn nhất, kéo dài nhất (TP.HCM giãn cách xã hội các cấp độ trong 4 tháng, Hà Nội trong gần 3 tháng…), giao thông và vận chuyển hàng hóa ách tắc, giá thực phẩm tăng tại nhiều đô thị do đứt gãy chuỗi cung ứng hàng hóa.

Cũng do dịch COVID-19, lần đầu tiên học sinh sinh viên nhiều tỉnh thành phải học trực tuyến kéo dài, đặc biệt là năm học 2021-2022, gần như toàn bộ học sinh Hà Nội và TP.HCM đã học trực tuyến gần trọn học kỳ 1.

Trong suốt cao điểm dịch tại TP.HCM và các tỉnh phía Nam từ tháng 7-9, trong một thời gian ngắn số ca tử vong tăng rất nhanh, chưa bao giờ thiếu y bác sĩ , đặc biệt là y bác sĩ hồi sức cấp cứu đến như vậy. Bộ Y tế đã điều động hơn 20.000 y bác sĩ, học viên y khoa, quân y trong cả nước hỗ trợ cho các tỉnh phía Nam.

Nhờ lực lượng y bác sĩ điều động, hơn 10 Trung tâm Hồi sức tích cực bệnh nhân COVID-19 đã được mở tại khu vực phía Nam, nhiều nhất là tại TP.HCM, Bình Dương…, từ đó đã kéo giảm số ca tử vong từ cao điểm hơn 400 ca/ngày giữa tháng 8 xuống dưới 100 ca/ngày đầu tháng 10.

Tuy nhiên thời điểm hiện nay số ca tử vong lại gia tăng, Bộ Y tế lại vừa điều động 14 bệnh viện trung ương hỗ trợ 10 tỉnh thành có số mắc cao tại khu vực phía Nam, trong đó có TP.HCM.

Có thể nói người Việt đã trải qua những thời khắc quan trọng trong 2 năm chống dịch. Trong 3 làn sóng dịch trước tháng 4-2021,khi số ca mắc còn hạn chế, chưa xâm nhập vào cộng đồng, Việt Nam áp dụng chiến lược chống dịch “Zero COVID”, tập trung khoanh vùng, truy vết, xét nghiệm nhanh để dập dịch.

Từ tháng 4-9 năm 2021, khi số ca mắc tăng nhanh, giai đoạn đầu chúng ta vẫn áp dụng phương pháp chống dịch là khoanh vùng, truy vết…

Nhưng khi chiến lược Zero COVID không còn khả thi do dịch đã thâm nhập sâu vào cộng đồng, tỉ lệ tiêm vắc xin COVID-19 tăng cao, từ tháng 10 trở lại đây Việt nam áp dụng “thích ứng an toàn với dịch”, thông qua 4 cấp độ dịch tương ứng với 4 màu: xanh (nguy cơ thấp), vàng (nguy cơ trung bình), cam (nguy cơ cao) và đỏ (nguy cơ rất cao).

Khi chuyển sang “thích ứng an toàn với dịch”, các tỉnh thành đã chuyển từ đóng cửa sang mở cửa trở lại. Khi mở cửa lại, nhiều hoạt động sản xuất kinh doanh đã sôi động trở lại, nhưng hạn chế là số ca mắc đã gia tăng lại từ tháng 10 đến nay, kéo theo số ca chuyển nặng và tử vong cũng gia tăng.

Tiêm vắc xin ngừa COVID-19 cho người dân Hà Nội - Ảnh- NAM TRẦN

Duy trì “thích ứng an toàn với dịch”, nhưng phải kéo giảm số ca tử vong. Ngay từ tháng 12, các địa phương đã triển khai tiêm chủng mũi bổ sung (mũi 3) cho người từ 50 tuổi và có bệnh nền, đây là nhóm nguy cơ cao nhất.

Dự kiến trong nửa đầu năm 2022, toàn bộ người từ 12 tuổi trở lên sẽ tiêm mũi vắc xin nhắc lại (mũi 3), năm 2022 sẽ tiêm chủng cho trẻ 5-11 tuổi khi Tổ chức Y tế thế giới phê duyệt vắc xin cho lứa tuổi này.

Một yêu cầu quan trọng nữa là phải sẵn sàng thuốc điều trị. Hiện có 5-6 công ty dược trong nước đã sẵn sàng sản xuất thuốc kháng virus điều trị COVID-19. Có thuốc điều trị, phủ vắc xin mũi 3, khi chúng ta sẵn sàng thì sẽ thích ứng tốt hơn với COVID-19.