Người ta vẫn chưa thể hình dung những dư chấn của trận “sóng thần vấy bùn” này như một tờ báo đã mô tả.

Nhật báo Đức Süddeutsche Zeitung là tờ đầu tiên nắm được thông tin vụ việc từ một email nặc danh gửi đến đây. “Xin chào. Tôi là kẻ phiếm danh. Quý vị có lưu tâm đến dữ liệu mật? Tôi sẵn sàng chia sẻ”. Đấy là nội dung email đầu tiên gửi đến nhà báo Bastian Obermayer một ngày cuối năm 2014. Obermayer hỏi lại với ý thăm dò: “Vì sao ông/bà lại muốn làm như vậy?”. Người cấp tin trả lời đơn giản: “Tôi muốn đưa những vụ phạm tội này ra công luận”.

Nguồn tài liệu khổng lồ

Nhân vật ẩn danh cũng cho biết không thể gặp mặt trực tiếp nhà báo vì như thế sẽ nguy hiểm đến tính mạng. Nhân vật chỉ muốn trao đổi qua ngõ chat được mã hóa. Obermayer hỏi thăm dò: “Thế tài liệu ông/bà đang đề cập đến là cỡ bao nhiêu?”. “Nhiều hơn những gì anh từng thấy” - nguồn tin đầu bên kia trả lời.

Sự kết nối bắt đầu và tiếp đó người cấp tin ẩn danh đã chuyển những tài liệu mật như đã hứa. Tổng cộng hơn 11 triệu tập tin tài liệu từ Công ty luật Mossack Fonseca của Panama được chuyển đến. Sáu nhà báo của tờ Süddeutsche Zeitung được giao chuyên trách xử lý vụ việc mà họ đoán là sẽ gây ra cơn địa chấn.

Nhóm nhà báo Đức cùng các chuyên gia về dữ liệu bắt đầu kiểm chứng độ tin cậy của tài liệu mật họ vừa nhận được. Họ phải dùng nhiều biện pháp kỹ thuật khác nhau để kiểm tra chéo.

Chẳng hạn phải so sánh với các tên công ty đã có đăng ký chính thức, với những tuyên bố của các nhân chứng, những bản án tòa đã tuyên có liên quan một số vụ việc. Họ cũng đã nói chuyện với hàng trăm nhân chứng, trong đó có những người có tên trong tài liệu Panama, với các chuyên gia về tài chính, các luật sư và quan chức chính quyền...

Các văn bản tài liệu gồm cả thông tin, các email trao đổi, các bản định dạng pdf, hình ảnh..., sau đó được xử lý bước đầu và phân loại để công cụ phần mềm có thể đưa về cùng một cơ sở dữ liệu cho dễ xử lý, đối chiếu.

Vốn là thành viên của Liên minh Các nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ), tờ nhật báo Đức quyết định chia sẻ nguồn thông tin quý giá mình có được độc quyền với tổ chức để có thể tiến hành đồng thời các cuộc điều tra nhằm giải mã cho được thông tin ở các nước có liên quan.

Hơn 214.000 công ty bình phong ở hơn 200 quốc gia và lãnh thổ có dính líu trong “tài liệu Panama” nên không thể đùa được. Quy mô lớn như thế bởi lẽ hồ sơ này được tích lũy gần 40 năm qua.

Người dân Iceland xuống đường biểu tình ở Reykjavik ngày 4-4 đòi Thủ tướng Sigmundur Gunnlaugsson từ chức ngay sau khi biết thông tin từ tài liệu Panama rằng nhà lãnh đạo của mình có công ty bình phong ở nước ngoài - Ảnh: Reuters

Gấp 1.500 lần tài liệu Wikileaks

Nhiều cuộc họp của đại diện ban biên tập các báo đã được tổ chức tại Washington (Mỹ) để xác định mục tiêu xử lý hồ sơ có được, từ đó định hướng cho việc phối hợp điều tra. Tổng cộng khoảng 400 nhà báo của độ 100 tờ báo và cơ quan truyền thông khắp thế giới đã tham gia vụ việc giải mã.

Nhà báo Maxime Vaudano, thuộc tổ giải mã của báo Le Monde (Pháp) xác nhận rằng khi đối diện với nguồn tài liệu khổng lồ như thế, ban biên tập báo Đức phải liên hệ với ICIJ nhờ hỗ trợ. Các thành viên ICIJ sau đó đã bay đến Munich để thảo luận bước đầu với tờ báo Đức.

Khó khăn đầu tiên của các nhà báo là khối lượng dữ liệu quá khổng lồ mà báo Le Monde làm phép so sánh là “nếu muốn đọc hết số tài liệu này từ đầu đến cuối thì phải mất nhiều chục năm đọc thâu đêm suốt sáng”. Số tài liệu này nhiều gấp 1.500 lần tài liệu rò rỉ của Wikileaks.

Chưa kể việc tài liệu không được sắp xếp theo chuyên mục. “Chúng tôi phải lục tung lên, tìm kiếm mối liên kết giữa các tài liệu để xem ai là người hưởng lợi đích thực từ các công ty bình phong vì nếu nhìn sơ bộ qua thì không thể biết được điều này” - nhà báo Maxime Vaudano mô tả.

Phía ICIJ đã phải đặt hàng đội ngũ viết phần mềm của công ty mới của Pháp là Linkurious để viết ra bộ lọc và tìm kiếm riêng cho nguồn tài liệu này để các nhóm dễ làm việc. Theo lời giám đốc ICIJ Gerard Ryle, các nhà báo phải sử dụng nhiều loại phần mềm khác nhau, thậm chí cả phần mềm nhận diện chữ cái để trích xuất văn bản chữ từ hình ảnh.

Họ cũng có hệ thống chat riêng để các nhà báo tham gia việc giải mã hồ sơ có thể trao đổi với nhau những “mánh khóe” giúp tìm ra thông tin cần thiết nhanh nhất, và cũng nhằm nhờ vả đồng nghiệp các nước khi đụng phải tài liệu tiếng nước ngoài mà mình không đọc được.

Trong vụ này, theo ông Ryle, các nhà báo điều tra được khuyến khích hỗ trợ chia sẻ thông tin với nhau để tiến độ công việc đạt hiệu quả nhất. Thậm chí một số ban biên tập còn tổ chức các buổi gặp mặt riêng tại nhiều thành phố để bàn bạc thêm khi gặp bế tắc.

Nhìn chung, các nhóm nhà báo thuộc quốc gia nào thì chỉ chuyên chú vào các nhân vật hoặc công ty thuộc quốc gia của mình, đương nhiên cũng vì nhu cầu thông tin bạn đọc của mình. Thậm chí họ chỉ đủ sức tập trung trước mắt vào một số lĩnh vực, một số cái tên cộm cán.

Như nhóm các nhà báo Pháp tập trung vào việc sàng lọc, lập ra một số danh sách như danh sách “Các nghị sĩ Pháp có dính líu”, danh sách những người thuộc nhóm 500 người Pháp giàu nhất, danh sách những người được công chúng chú ý...

ICIJ hiện quy tụ hơn 190 nhà báo điều tra ở 65 quốc gia. ICIJ thành lập năm 1997 tại Washington dưới dạng tổ chức phi lợi nhuận, theo đề xướng của nhà báo Mỹ Chuck Lewis với mục tiêu liên kết sức mạnh của những người làm nghề để tiến hành điều tra nhắm vào các chủ đề lớn như tội phạm xuyên biên giới, tội phạm tham nhũng, gian dối tài chính.

Tiêu chí hoạt động của tổ chức nghề nghiệp này là hợp tác để phát triển chứ không phải nhằm cạnh tranh, triệt hạ nhau. Nhiều tờ báo hàng đầu ở các quốc gia nay đều rất tự hào được tham gia những vụ tung tài liệu điều tra đình đám của ICIJ.

______________

Kỳ 2: Họ đã trốn thuế như thế nào?