Tác giả bài viết là Đặng Công Chiến - tiến sĩ điều khiển học kinh tế, phó vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ, môi trường & hợp tác quốc tế - Tổng cục Đường bộ Việt Nam.

Phóng to

Theo hướng dẫn mới của Bộ Tài chính về cách tính thuế thu nhập cá nhân, sẽ có nhiều người bị loại khỏi diện miễn thuế. Trong ảnh: hướng dẫn thủ tục về thuế thu nhập cá nhân tại Cục Thuế TP.HCM - Ảnh: Thanh Đạm

Về nguyên tắc thì luật sửa đổi này không khác với luật ban đầu, chỉ có sửa mức khởi điểm, giảm trừ cho người phụ thuộc và mức (suất thuế). Cụ thể như sau:

Mức khởi điểm chịu thuế: cũ 4 triệu, mới 6 triệu (6 triệu = 4 triệu + 4 triệu x 0,5)Giảm trừ cho người phụ thuộc: cũ 1,6 triệu, mới 2,4 triệu (2,4 triệu = 1,6 triệu + 1,6 triệu x 0,5).

Tuy nhiên, nội dung của trả lời toát lên một ý tưởng mới là: Bộ Tài chính muốn mở rộng đối tượng phải nộp thuế thu nhập cá nhân (quan điểm của Luật thuế TNCN là dần dần các đối tượng nộp thuế sẽ mở rộng ra - trả lời câu 3 ). Ý tưởng này rất đúng, vì “dân giàu thì nước mạnh”. Tôi có thể hiểu là cũng như thuế thu nhập doanh nghiệp, trước kia đối với doanh nghiệp thì thuế đánh vào doanh thu (tôi không nhớ rõ vào khoảng 4% doanh thu - có nghĩa là một doanh nghiệp sản xuất ra sản lượng hàng hóa 100 đồng thì phải nộp thuế 4 đồng).

Một trong những điểm bất hợp lý của thuế đánh vào doanh thu là đánh thuế nhiều lần vào chuỗi giá trị. Chuyển sang thuế thu nhập doanh nghiệp thì chỉ đánh thuế vào phần (doanh thu - chi phí) cũng tương tự như thuế thu nhập cá nhân chỉ đánh vào thu nhập - chi phí = thu nhập - (khởi điểm chịu thuế + giảm trừ gia cảnh). Nhưng có một điểm khác căn bản giữa thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân ở cách tính chi phí.

Trong thuế thu nhập doanh nghiệp chi phí là một con số biến động theo thời gian, đó là phần mua nguyên vật liệu, khấu hao tài sản, trả lương công nhân, chi phí quảng cáo tiếp thị… nếu có chứng từ hợp pháp thì đều được tính vào chi phí. Như vậy là mức thuế của doanh nghiệp sẽ thay đổi khi thu nhập của doanh nghiệp thay đổi.

Ngược lại với cách tính thuế thu nhập cá nhân như hiện nay thì cá nhân chịu thuế không được tính thuế như doanh nghiệp không được tính đến chi phí mà chi phí là do Bộ Tài chính ấn định không đổi theo suốt thời gian hiệu lực của luật thuế. Theo tôi hiểu thì vấn đề này rất có thể vi phạm một trong những nguyên tắc của nhà nước pháp quyền là “mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân đều bình đẳng trước pháp luật”.

Để hoàn thiện Luật thuế thu nhập cá nhân với ý tưởng mở rộng đối tượng nộp thuế của Bộ Tài chính, tôi xin kiến nghị:

Một là: bỏ cách tính mức khởi điểm thu nhập chịu thuế theo cách tính áp đặt của Bộ Tài chính mà lấy cách tính thu nhập chịu thuế theo phương pháp tính thu nhập chịu thuế của thuế thu nhập doanh nghiệp (doanh thu – chi phí).

Hai là: chi phí của cá nhân được tính bởi các khoản sau:

- Bằng lương tối thiểu ở mức cao nhất.- Các chi phí khác có hóa đơn chứng từ.- Giảm trừ gia cảnh cho một người phụ thuộc bằng lương tối thiểu.

Cách tính chi phí theo phương pháp này có nhiều cái lợi:

- Người có thu nhập cao về nguyên tắc chi phí lao động để nhận được thu nhập đó phải cao (lao động sống và lao động quá khứ)- Đảm bảo nguyên tắc bình đẳng giữa doanh nghiệp và cá nhân trong thực hiện nghĩa vụ thuế.- Khuyến khích người tiêu dùng kiểm soát doanh thu của các doanh nghiệp bán lẻ và dịch vụ (hiện nay dân ta không có thói quen lấy hóa đơn bán lẻ ở các cơ sở thương mại và dịch vụ, đây là một kẽ hở tạo điều kiện cho doanh nghiệp trốn thuế và nhập hàng lậu, vì họ bán xong là không có bất kỳ một bằng chứng nào để xác định doanh số của họ.

Đơn cử như các cửa hàng xăng dầu, lượng xăng dầu bán lẻ cho các phương tiện giao thông có thể tới 50% không lấy hóa đơn tài chính, tình trạng này tạo điều kiện cho doanh nghiệp nhập hàng lậu vào lưu thông. Nếu chúng ta cộng thêm phần chi phí này vào mức khởi điểm chịu thuế thì người tiêu dùng sẽ lấy hóa đơn kể cả những bữa liên hoan ở nhà hàng. Đây chính là những “thanh tra thị trường” mà Nhà nước không cần trả lương. Về giải pháp buộc các đơn vị thương mại bán lẻ phải cấp hóa đơn bán lẻ cho người mua hàng, chúng ta sẽ bàn trong một dịp khác).

Với trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước Bộ Tài chính (trực tiếp là ban soạn thảo) cần thay đổi phương pháp luận xây dựng Luật thuế thu nhập cá nhân. Nếu dự kiến năm 2014 mới áp dụng thì chúng ta cần có những hội thảo rộng rãi để làm sáng tỏ vấn đề này. Nếu dự luật chúng ta chuẩn bị kỹ thì chỉ cần một phiên họp của Quốc hội có thể thông qua được, mà chúng ta lại có một bộ luật xứng tầm với những bộ luật tương tự của các nước trong tổ chức WTO.