Các chuyên gia trao đổi với Tuổi Trẻ đều cho rằng cần phải thực hiện nhanh và thấu đáo việc chuẩn bị sửa đổi, bổ sung các quy định của Đảng, Hiến pháp, pháp luật của Nhà nước theo kết luận số 127 ngày 28-2-2025 của Bộ Chính trị, để kịp thời phục vụ cuộc cách mạng cải cách bộ máy nhà nước.

* GS TRẦN NGỌC ĐƯỜNG (nguyên phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội):

Thủ tục sửa Hiến pháp có thể thực hiện nhanh

Tại kết luận 127, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã giao Đảng ủy Quốc hội chủ trì, phối hợp với Đảng ủy Chính phủ chỉ đạo Đảng ủy Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, Đảng ủy Bộ Tư pháp và các cơ quan liên quan nghiên cứu việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp với phạm vi là các vấn đề về tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị.

Nội dung này, báo cáo Bộ Chính trị vào đầu tháng 3 để trình Ban Chấp hành Trung ương Đảng (qua Ban Tổ chức Trung ương) trước ngày 7-4. Thời gian hoàn thành việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp chậm nhất ngày 30-6.

Như vậy, sau khi Trung ương Đảng thông qua nghị quyết về việc sửa đổi, nội dung này sẽ được tiến hành theo điều 120 của Hiến pháp 2013. Theo đó, về thẩm quyền đề nghị làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp, điều này quy định Chủ tịch nước, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ hoặc ít nhất 1/3 tổng số đại biểu Quốc hội có quyền đề nghị làm Hiến pháp, sửa đổi Hiến pháp.

Quốc hội quyết định việc làm Hiến pháp, sửa đổi Hiến pháp khi có ít nhất 2/3 tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành. Quốc hội thành lập Ủy ban dự thảo Hiến pháp.

Thành phần, số lượng thành viên, nhiệm vụ và quyền hạn của Ủy ban dự thảo Hiến pháp do Quốc hội quyết định theo đề nghị của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Ủy ban dự thảo Hiến pháp soạn thảo, tổ chức lấy ý kiến nhân dân và trình Quốc hội dự thảo Hiến pháp.

Hiến pháp được thông qua khi có ít nhất 2/3 tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành. Việc trưng cầu ý dân về Hiến pháp do Quốc hội quyết định. Thời hạn công bố, thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp do Quốc hội quyết định.

Kể từ khi thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đến nay, nước ta đã có 5 bản Hiến pháp, đó là Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959, Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp năm 1992, Hiến pháp năm 2013. Trong đó những lần sửa lớn là vào năm 1980, 1992, 2013 với quy trình thực hiện rất chặt chẽ.

Còn việc sửa một vài điều cũng đã được thực hiện vào năm 2001 (sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp 1992), trong đó sửa đổi một số điều liên quan tổ chức bộ máy nhà nước nhằm xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và đổi mới về kinh tế.

Thời điểm đó cũng có ý kiến của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, sau đó Quốc hội tiến hành quy trình sửa Hiến pháp theo quy định.

Với lần này, việc nghiên cứu sửa đổi như kết luận 127 cũng là liên quan một số điểm của tổ chức bộ máy nhà nước. Việc sửa đổi để phù hợp với tình hình mới, nhất là khi có chủ trương nghiên cứu không tổ chức cấp huyện là điều cần thiết.

Các cơ quan chức năng sẽ nghiên cứu kỹ để trình đề nghị sửa đổi các nội dung cụ thể, có liên quan tổ chức bộ máy trong Hiến pháp. Song cũng cần thấy rõ việc sửa này không phải là sửa lớn nên thủ tục có thể thực hiện đơn giản hơn so với những lần sửa lớn nhưng vẫn đảm bảo theo đúng quy trình, quy định.

Cùng với đó, Hiến pháp cũng quy định việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính phải lấy ý kiến nhân dân địa phương và theo trình tự, thủ tục do luật định.

Đối với việc nghiên cứu tổ chức mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (gồm cấp tỉnh, cấp xã) đã được nhiều nước thực hiện. Bởi nhiều nước coi chính quyền cấp tỉnh và chính quyền cấp cơ sở (cấp xã) là 2 chính quyền thực thi quản lý nhà nước tốt nhất, mạnh mẽ nhất.

Việc nghiên cứu không tổ chức cấp huyện là phù hợp với xu thế của thế giới. Đồng thời thực hiện chủ trương tinh gọn bộ máy đang thực hiện quyết liệt, nhất là cần bỏ bớt các cơ quan, khâu trung gian không cần thiết, để nâng cao hiệu lực, hiệu quả, giúp quản lý nhà nước nhanh, mạnh hơn.

* GS.TS NGUYỄN TRỌNG PHÚC (nguyên viện trưởng Viện Lịch sử Đảng):

Sửa Điều lệ Đảng để phù hợp với tổ chức hành chính mới

Việc Bộ Chính trị, Ban Bí thư yêu cầu nghiên cứu sửa đổi Điều lệ Đảng, quy định thi hành Điều lệ Đảng cũng liên quan việc nghiên cứu không tổ chức cấp huyện.

Trong Điều lệ Đảng quy định hệ thống tổ chức của Đảng được lập tương ứng với hệ thống tổ chức hành chính của Nhà nước. Cùng với đó quy định nguyên tắc tổ chức và cơ cấu của tổ chức đảng, cơ quan lãnh đạo của Đảng ở Trung ương, cơ quan lãnh đạo của Đảng ở các cấp địa phương.

Hiện nay, với địa phương, tổ chức hành chính theo 3 cấp là tỉnh, huyện, xã, tổ chức Đảng cũng tổ chức tương ứng ở 3 cấp này. Tới đây khi không còn tổ chức cấp huyện cũng phải sửa Điều lệ Đảng để phù hợp với tổ chức hành chính mới.

Khi bỏ cấp huyện, tổ chức đảng ở địa phương sẽ chỉ còn ở cấp tỉnh và cấp xã. Các nội dung sửa đổi liên quan sẽ do các cơ quan được giao nghiên cứu kỹ càng và báo cáo Bộ Chính trị, trình Ban Chấp hành Trung ương xem xét quyết định.

Việc nghiên cứu không tổ chức cấp huyện là cần thiết trong hiện nay và phù hợp với xu thế của các nước phát triển cũng như xung quanh chúng ta. Thực tế qua theo dõi thì đa số cán bộ, đảng viên, nhân dân ủng hộ chủ trương này của Bộ Chính trị, Ban Bí thư.

Điều quan trọng là sau khi không tổ chức cấp huyện, cấp xã sẽ là cấp rất quan trọng, ở gần dân nhất, giải quyết trực tiếp các vấn đề phát triển kinh tế xã hội, văn hóa, an ninh, trật tự, lợi ích của người dân...

Vì phải có các biện pháp tập trung để tiếp tục tổ chức, sắp xếp cấp xã cho phù hợp như phương châm "hướng về cơ sở". Trong đó cùng với nâng cao năng lực, hiệu quả về quản lý, phân cấp, phân quyền, trao nhiều quyền hơn cho cấp xã để họ trực tiếp giải quyết các công việc.

Bộ máy của cấp xã từ tổ chức đảng, chính quyền, mặt trận khi đó phải được nghiên cứu, sắp xếp, tổ chức khác đi chứ không thể giống như bộ máy hiện nay. Đồng thời nên nghiên cứu điều chuyển cán bộ có chuyên môn, năng lực ở cấp tỉnh, cấp huyện sau khi bỏ về cấp xã để đảm bảo đảm trách đầy đủ các công việc liên quan...

* TS Vũ Trung Kiên (phó khoa xây dựng Đảng, Học viện Chính trị khu vực II):

Còn phải sửa nhiều luật, bộ luật khác

Khi thực hiện việc đại sắp xếp bộ máy như kết luận 127 rõ ràng phải sửa Điều lệ Đảng và sửa Hiến pháp. Ngoài ra còn phải sửa nhiều luật, bộ luật khác, chẳng hạn như Luật Tổ chức chính quyền địa phương...

Các nội dung về kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng cũng phải sửa đổi, nhất là những nội dung quy định thẩm quyền của cấp ủy, ban thường vụ, ủy ban kiểm tra cấp huyện. Những quy định về đảng đoàn, ban cán sự Đảng quy định trong Điều lệ Đảng hiện hành cũng cần phải sửa đổi, vì đã thực hiện kết thúc loại hình này.

Về mặt nhà nước, điều 110 Hiến pháp 2013 quy định các đơn vị hành chính gồm có tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh; xã, phường, thị trấn. Khi bỏ cấp huyện chắc chắn phải sửa đổi điều này bởi Hiến pháp 2013 xác định rõ mô hình chính quyền 3 cấp, bỏ cấp huyện chỉ còn 2 cấp là tỉnh và xã.

Điều 120 quy định về lộ trình sửa Hiến pháp, theo đó Quốc hội quyết định việc sửa đổi Hiến pháp khi có ít nhất 2/3 tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành.

Quy trình sửa Hiến pháp là thành lập Ủy ban dự thảo Hiến pháp, quyết định về thành phần, số lượng thành viên, nhiệm vụ và quyền hạn, lấy ý kiến nhân dân, trình dự thảo Hiến pháp ra Quốc hội và nếu ít nhất 2/3 tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành sẽ có hiệu lực.

Với một khối lượng công việc khổng lồ theo kết luận 127, tôi cho rằng các cơ quan có trách nhiệm chắc chắn sẽ phải làm ngày làm đêm.

* TS CAO VŨ MINH (trưởng bộ môn luật hành chính - nhà nước, Trường đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia TP.HCM):

Bỏ bớt các bước thủ tục rườm rà

Một thực tế sinh ra cấp chính quyền đồng nghĩa phải sinh ra việc cho cấp đó làm. Việc này dẫn đến tình trạng một đầu việc cùng tính chất, cách thức xử lý nhưng lại được phân cấp giải quyết theo đối tượng, quy mô... rất vô lý, không cần thiết.

Lấy ví dụ như thủ tục kết hôn hiện nay nếu công dân Việt Nam sẽ đăng ký ở chính quyền cấp xã nhưng nếu có yếu tố nước ngoài lại phân cấp cho cấp huyện. Phân mảnh như vậy rất khó quản lý, trong khi tính chất giải quyết kết hôn đều giống nhau. Nếu giao việc này luôn cho cấp xã sẽ giải quyết nhanh gọn.

Hay ngay cả thủ tục về đất đai, hồ sơ cấp sổ đỏ lần đầu cho cá nhân thuộc thẩm quyền cấp huyện, còn cấp cho tổ chức thuộc thẩm quyền cấp tỉnh, trong khi bản chất cấp sổ đều giống nhau. Ngay cả khi cấp sổ cho cá nhân, dù thẩm quyền cấp huyện nhưng hồ sơ cũng được đưa về niêm yết, xác minh ở chính quyền cấp xã.

Thực tế việc xác minh nguồn gốc, hiện trạng, tranh chấp ở cấp xã làm hết, và kết quả đó đủ để quyết định cấp hay không cấp sổ cho người sử dụng đất.

Việc xử lý hồ sơ ở cấp huyện trước và sau đó chỉ là công nhận kết quả từ xác minh của cấp xã. Như vậy nếu bỏ cấp huyện giao luôn cho chính quyền xã cấp sổ cũng đảm bảo về pháp lý và công chức cấp xã đủ sức thực hiện.

Để hiện thực hóa chủ trương yêu cầu tất yếu chắc chắn phải sửa đổi Hiến pháp và Điều lệ Đảng. Sau đó phải sửa đổi hàng loạt luật, nghị định, thông tư liên quan rất nhiều lĩnh vực có quy định về thẩm quyền giải quyết hành chính của cấp huyện.

Đây cũng là lúc cần rà soát kỹ lại tất cả các quy định về các thủ tục thuộc cấp huyện để phân định những thẩm quyền nào đưa lên lại cấp tỉnh và thẩm quyền nào phân cấp xuống chính quyền cấp xã.

Theo tôi, trừ một số thẩm quyền quá quan trọng như tài chính, đầu tư, ưu đãi đưa lên lại cấp tỉnh, còn lại nên phân cấp mạnh cho chính quyền cấp xã. Sau 2-3 năm đánh giá lại có thể điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp.

* Ông Bùi Tất Thắng (nguyên viện trưởng Viện chiến lược phát triển, Bộ Kế hoạch và Đầu tư):

Sáp nhập tỉnh gắn với vùng

Việc sáp nhập các tỉnh không chỉ đơn thuần là cộng cơ học mà cần xem đây là cơ hội để tổ chức lại không gian, đánh thức các nguồn lực cho phát triển nhằm phát huy lợi thế, tiềm năng của từng vùng và địa phương.

Hiện chúng ta đang chia thành 6 vùng kinh tế trên cả nước, nhưng tôi cho rằng cách phân bổ vùng hiện nay cũng có chỗ chưa phù hợp. Do đó khi có đánh giá tổng quan các quy hoạch liên quan tới vùng, cần chú ý đến đặc điểm này.

Ví dụ vùng Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung hiện nay gồm 14 tỉnh thành, kéo dài từ Thanh Hóa vào Bình Thuận. Dù đây là một vùng, nhưng thực tế tính liên kết giữa một số tỉnh không có hoặc rất ít.

Trước đây có ý kiến cần chia lại tổ chức vùng, như Tây Nguyên nhập vào duyên hải miền Trung, Ninh Thuận, Bình Thuận và Lâm Đồng đưa vào vùng Đông Nam Bộ để tạo sự gắn kết cho phát triển kinh tế - xã hội.

Thực tế, các hoạt động kinh tế của các tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận, Lâm Đồng gắn kết nhiều hơn với vùng Đông Nam Bộ, nhất là với TP.HCM.

Cần lưu ý rằng vùng mặc dù không là đơn vị hành chính, nhưng nếu các vùng được tổ chức hợp lý sẽ giúp phân bổ, tổ chức lại cấp tỉnh hợp lý hơn.

Vùng sẽ là nền tảng để tạo ra không gian cho sự phát triển trên toàn quốc gia, nên việc định hình các vùng hợp lý hơn sẽ tạo thuận lợi cho sự phát triển của từng địa phương trong vùng, tạo tính liên kết nội vùng và ngoại vùng.

Vì vậy, việc sắp xếp tổ chức lại đơn vị hành chính cấp tỉnh cần đặt trong mối quan hệ với vùng và các vùng khác.

Với nền tảng là xác định các lợi thế so sánh, tạo sự thuận tiện, tính liên kết, khai thác được tiềm năng, thế mạnh trong vùng để xác định quy mô diện tích đơn vị hành chính cấp tỉnh được khoa học, hiệu quả hơn.

Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp: Nếu bỏ cấp huyện phải sửa Hiến pháp

Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Phương Thủy nêu rõ nếu triển khai sắp xếp, bỏ cấp huyện thì chắc chắn phải tính đến sửa Hiến pháp.