Phóng to

Nét yêu kiều trên vịnh Hạ Long đầu thế kỷ 20

Buổi truyền hình trực tiếp bộ phim tài liệu Việt Nam của đạo diễn Roman Camen trên VTV1 vừa qua là chương trình truyền hình trực tiếp được nhiều người xem nhất - đây là đánh giá của một công ty quảng cáo.

Buổi chiếu hai bộ phim tư liệu vào loại "cổ xưa" về Việt Nam thời Đông Dương: Phật Thích Ca Mâu Ni và Hà Nội và các vùng phụ cận tại Hà Nội tháng trước, cũng đã có 600 người tới xem trong một khán phòng chỉ có sức chứa 300.

Nữ đạo diễn phim tài liệu H.A vừa hoàn thành bản thảo cuốn sách tư liệu về tướng Vũ Lăng trong kháng chiến chống Pháp đã có hãng phim nước ngoài đánh tiếng đặt tác giả viết kịch bản phim tài liệu này với giá cao.

Phim tư liệu (tài liệu hoặc phim truyện) có khả năng lưu giữ hình ảnh quá khứ cực kỳ sinh động, chính xác hơn bất cứ một thể loại nào khác, thời đại ngày nay nó được xem như một "di sản động", và ngày càng có giá trị.

Nhưng cũng giống số phận của nhiều di sản văn hóa khác, một số kho phim tư liệu quý đang bị mai một, hư hỏng hoặc ít ai biết đến trong sự thờ ơ của chính những người chịu trách nhiệm lưu giữ chúng.

Một trong số những kho phim quý ấy đang nằm ở Trung tâm nghiên cứu nghệ thuật và lưu trữ điện ảnh tại TP Hồ Chí Minh (vẫn được gọi tắt là Viện tư liệu phim).

Thành lập chính thức năm 1977 từ "vốn" ban đầu là toàn bộ kho phim của chế độ cũ, sau đó được bổ sung thường xuyên phim mới của điện ảnh Cách mạng, "của độc" của Viện tư liệu phim TP Hồ Chí Minh chính là kho phim cũ trước năm 1975 của miền nam, từ Huế trở vào.

Kho tư liệu này bao gồm những phim phong tục tập quán Việt Nam trong đó có cả phim quay thời thuộc Pháp (ít), đặc biệt là những thước phim quay kiến trúc, phong tục, trang phục, nghi lễ ở Huế (được một cán bộ Viện đánh giá là "rất đẹp"); nhiều phóng sự ngắn (phim nhựa 35 và 16mm) về hoạt động của các chính khách trong chế độ cũ (từ thời Diệm đến thời Thiệu, nhiều nhất là thời Thiệu); một số phim tư liệu chiến trường (phim 16mm) với những cảnh quay tư liệu được đánh giá là "không thể lặp lại"; một số bộ phim truyện được làm tại miền nam từ năm 1955 và một kho phim nước ngoài được nhập trong chế độ cũ. Hầu hết trong số phim kể trên có nhiều giá trị về tư liệu lịch sử (phim về Việt Nam) và nhiều phim có giá trị nghệ thuật (phim nước ngoài, đặc biệt là rất nhiều bộ phim kinh điển, tất cả đều là phim nhựa và là những bản phim rất khó kiếm trên thị trường hiện nay, trừ mua của chính hãng).

Nhưng kể từ khi về nằm trong kho của Viện tư liệu phim đến nay, những thước phim tư liệu quý giá ấy phần lớn nằm đông lạnh (theo đúng nghĩa đen của từ này).

Năm 1995 người ta đã tổ chức một hội thảo về phân loại và đánh giá lại một số phim trước giải phóng, lúc đó, một số tác giả vẫn còn sống và còn ở Việt Nam cũng được mời đến.

Cũng đã có một hội đồng được thành lập để thẩm định xem cái gì có thể phổ biến, cái gì chưa. Nhưng rồi tất cả chỉ dừng lại ở đấy.

Theo anh Tùng, Trưởng phòng nghiên cứu của Viện tư liệu phim, các phim này tốt nhất hiện cũng chỉ còn 50-60% chất lượng, phần lớn xước, mờ và bắt đầu bị "chua". Việc in chuyển sang vật liệu khác (kỹ thuật số) rất chậm chạp, theo người của Viện, không được bao nhiêu.

Sẽ chẳng có một cơ chế nào tự đến cả nếu những người trong cuộc không biết sốt ruột. Chúng ta luôn luôn giật mình, xuýt xoa trước những thước phim tư liệu về chính chúng ta nhưng do người khác gìn giữ, trân trọng và họ biết khai thác triệt để giá trị kinh tế từ đó.

Vậy ai sẽ xuýt xoa và giật mình trước những kho tàng đang bị chúng ta tự xếp trong nhà kho? Có lẽ kho phim tư liệu ở Viện tư liệu phim TP Hồ Chí Minh không phải là nơi bị bỏ quên duy nhất.