Andriy Klyuyev (phải) lúc còn làm chánh văn phòng tổng thống dưới trào Tổng thống Yanukovych (2010-2014) - Ảnh: kyivpost.com

Từ chơi bài đến mua bán vàng

Với chiêu "đổi vé số trúng thưởng", quan chức tham nhũng có thể săn lùng mua vé số trúng thưởng với giá cao ngất ngưởng để rửa tiền. Một chiêu kinh điển khác là mua bán tác phẩm nghệ thuật hoặc đồ cổ. 

Trong tạp chí Tài Chính và Phát Triển số tháng 9-2019, Quỹ Tiền tệ quốc tế ghi nhận trong 67,4 tỉ USD doanh số chung của thị trường tác phẩm nghệ thuật thế giới năm 2018, thị trường chợ đen (tác phẩm bị mất cắp, hàng giả…) đạt 6 tỉ USD, trong đó 50% là rửa tiền.

Kịch bản rửa tiền diễn ra như "ma trận" hòng qua mặt luật pháp. Quan chức tham nhũng đưa tác phẩm nghệ thuật cho tên đồng phạm bán đấu giá rồi cố trúng đấu giá. Công ty bán đấu giá trả tiền mua tác phẩm cho tên đồng phạm. 

Tên này trả lại tiền cho quan chức và nhận ít tiền bỏ túi. Mánh khóe rửa tiền này rất khó phát hiện vì định giá tác phẩm không phải dễ và giá tác phẩm lên xuống có khi hàng triệu USD.

Cách rửa tiền đơn giản là đến sòng bạc đổi tiền thành thẻ chơi bài (phỉnh), sau đó đi loanh quanh một lúc rồi quay lại trả phỉnh lấy lại tiền mặt hoặc chi phiếu. Cách này dễ làm nhưng chỉ rửa được khoản tiền nhỏ. Muốn rửa nhiều tiền hơn phải đi tới đi lui các sòng bạc nhiều ngày hoặc đến nhiều sòng bạc để tránh bị chú ý. 

Cuối năm 2019, Trung tâm Phân tích các giao dịch và báo cáo tài chính của Canada (FINTRAC) đã yêu cầu các sòng bạc ở Canada giám sát cẩn thận các khách hàng trả bằng hối phiếu ngân hàng. Cách rửa tiền này ít gây chú ý như sử dụng tiền mặt, dễ làm và gần như ẩn danh.

FINTRAC nghi ngờ bọn rửa tiền tại sòng bạc thật ra chỉ là "cò" ăn tiền công còn chủ đồng tiền đã giấu mặt. Có hai loại "cò". Một thường là sinh viên hoặc người thất nghiệp. Lịch sử giao dịch ngân hàng của họ cho thấy có chuyển dịch tiền vào và tiền ra với số lượng lớn từ nhiều nguồn không xác định. 

Tiền được sử dụng để mua hối phiếu ngân hàng dành cho bên thứ ba hoặc cho sòng bạc. Hai là người nội trợ có tài khoản hiển thị các giao dịch tiền mặt từ nhiều nguồn không xác định, chuyển khoản trực tuyến của bên thứ ba hoặc các doanh nghiệp, mua và mua lại các khoản đầu tư, giao dịch với sòng bạc.

Cách rửa tiền đơn giản và lâu đời nhất là mua vàng và đá quý. Vàng được giao dịch rộng rãi, không bị mất giá, có thể mua bán ẩn danh và dễ thay đổi hình dạng. Ngày 20-9-2020, Liên đoàn Nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ) đã công bố tài liệu mật (hồ sơ FinCEN) tiết lộ các công ty vàng liên quan đến khoảng 1/4 số giao dịch đáng ngờ với tổng số tiền 514,9 tỉ USD.

Công ty kinh doanh vàng CIJ Gutiérrez ở Colombia đã bị điều tra về nghi vấn rửa tiền qua Ngân hàng Bancolombia. Năm 2013, Ngân hàng Standard Chartered (Anh) đã gửi báo cáo các giao dịch đáng ngờ (SAR) cảnh báo hơn 11 triệu USD liên quan đến Công ty vàng Golden Vision Trading ở Liberia có dấu hiệu rửa tiền. 

Hàng chục giao dịch ngân hàng đáng ngờ đã được ghi nhận giữa nhà kinh doanh vàng Kaloti ở Dubai với các công ty Ấn Độ. Công ty chế tác vàng số một thế giới Valcambi ở Thụy Sĩ cũng bị nghi ngờ giao dịch vàng với Kaloti.

Tài liệu ICIJ có được nhờ trang web BuzzFeed News (Mỹ). Trang này thu thập được 2.100 tài liệu mật gồm các báo cáo SAR của các ngân hàng gửi cho văn phòng Mạng lưới Thực thi tội phạm tài chính (FinCEN) thuộc Bộ Tài chính Mỹ rồi chia sẻ cho ICIJ. ICIJ đã tập hợp hơn 400 nhà báo làm việc cho 110 cơ quan báo chí ở 88 quốc gia để phân tích và điều tra tài liệu.

Trước đó, các nước thành viên Lực lượng đặc nhiệm hành động tài chính (FATF - thuộc Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế) ghi nhận tình trạng ồ ạt mua vàng ở các nước có thuế VAT thấp để mang vàng thỏi về nước. Phần lớn giao dịch trên thị trường vàng và đá quý được thực hiện bằng tiền mặt và ngày càng thịnh hành ở châu Á, Nam Mỹ và khu vực cận Sahara châu Phi.

Sòng bạc sử dụng phỉnh thay tiền, bọn rửa tiền lợi dụng kẽ hở này - Ảnh: bestcasinosites.net

Rửa tiền qua hệ thống ngân hàng

Bọn rửa tiền đã nghĩ ra nhiều chiêu qua mặt ngân hàng, biến ngân hàng thành công cụ rửa tiền cho chúng. Hồ sơ FinCEN ghi nhận năm ngân hàng "đại gia" trên thế giới gồm JPMorgan Chase (Mỹ), HSBC (Anh), Standard Chartered, Deutsche Bank (Đức) và Bank of New York Mellon (Mỹ) đã gián tiếp tiếp tay cho hoạt động rửa tiền quốc tế. 

Theo hồ sơ FinCEN, gần 2.000 tỉ USD nghi vấn đã được chuyển qua các ngân hàng lớn trong 18 năm (từ năm 1999-2017), trong đó năm ngân hàng trên đã lưu thông 2 tỉ USD tiền nghi vấn ở 170 nước.

Nhà tài chính Jho Low người Malaysia đang đào tẩu đã rửa tiền tham ô từ quỹ đầu tư 1MDB thông qua Ngân hàng Goldman Sachs (Mỹ) và nhiều ngân hàng khác ở Mỹ, Thụy Sĩ, Singapore và Luxembourg. Từ năm 2013, các ngân hàng đã báo cáo hơn 100 lần chuyển tiền đáng ngờ đến và đi từ các công ty liên quan đến Jho Low và quỹ 1MDB. 

Tháng 1-2017, JPMorgan Chase đã báo cáo hơn 10 giao dịch chuyển khoản điện tử từ các công ty của Jho Low để mua cổ phần của khách sạn Park Lane ở New York và một căn hộ áp mái ở trung tâm New York, 30,5 triệu USD được dùng để mua tranh của các danh họa Van Gogh và Claude Monet.

Tại Ukraine, doanh nhân giàu có Andriy Klyuyev từng giữ chức phó thủ tướng thứ nhất (năm 2010-2012), thư ký Hội đồng Quốc phòng và an ninh quốc gia (năm 2012-2014) và chánh văn phòng tổng thống dưới trào Tổng thống Viktor Yanukovych (năm 2014).

Theo hồ sơ FinCEN, Tập đoàn năng lượng mặt trời Activ Solar của gia đình Klyuyev còn nợ hàng trăm triệu USD tiền vay từ các ngân hàng nhà nước Ukraine. 

Ngân hàng JPMorgan Chase ghi nhận các giao dịch chuyển tiền đáng ngờ từ Công ty NoviRex Sales LLP của Klyuyev ở Anh từ năm 2010-2015 với tổng số tiền 230 triệu USD. Ukraine đang điều tra mạng lưới các công ty ngoại biên và hoạt động kinh doanh của Klyuyev vì nghi ngờ rửa tiền và tham ô tài sản công.

Thông qua mạng lưới ngân hàng, các quan chức tham nhũng còn có thể dùng chiêu "mình vay tiền của mình". Quan chức đưa tiền bẩn cho đồng phạm. Tên này giả vờ cho quan chức vay một khoản tiền tương ứng. Thông qua giấy tờ vay tiền, tiền bẩn đã trở thành tiền hợp pháp.

Sau khi xảy ra đại án tham nhũng, các chính phủ ở Malaysia, Philippines và Singapore đã có phản ứng khác nhau. TS Jon ST Quah đã nghiên cứu và đưa ra ba bài học.

Săn lùng những kẻ tham nhũng đào tẩu ra nước ngoài - Kỳ 6: Mua nhà ở Mỹ để rửa tiền bẩn

TTO - Cuối tháng 8-2020, luật sư Carmelo Urdaneta Aqui - cựu cố vấn pháp lý của Bộ Dầu mỏ Venezuela - đã đáp máy bay đến Miami (bang Florida, Mỹ) tự nộp mình với cơ quan tư pháp Mỹ.