Công nhân lắp ráp tấm pin mặt trời tại Nhà máy điện mặt trời BIM2, công suất 250 MW (xã Phước Minh, huyện Thuận Nam, Ninh Thuận) - Ảnh: MINH TRÂN

Thủ tướng đã có chính sách tăng giá mua điện mặt trời, theo đó giá mua điện tại điểm giao nhận điện là 2.086 đồng/kWh (chưa bao gồm thuế VAT, tương đương với 9,35 cent/kWh, được điều chỉnh theo biến động của tỉ giá đồng/USD). Cú hích này thay đổi quyết định của nhà đầu tư.

Nhiều dự án lớn

Hồ Dầu Tiếng (tỉnh Tây Ninh) được biết đến là công trình thủy nông nhân tạo lớn nhất Việt Nam với diện tích 270km² và 45,6km² đất bán ngập nước, đang cung cấp nước cho Tây Ninh, Bình Dương, Long An và TP.HCM. 

Theo tìm hiểu của Tuổi Trẻ, hiện UBND tỉnh Tây Ninh đã cấp chủ trương đầu tư cho một số dự án điện mặt trời được triển khai tại đây, trong đó phải kể đến dự án điện mặt trời Dầu Tiếng 1, Dầu Tiếng 2, Dầu Tiếng 3 - tổng công suất 500 MW, tổng vốn đầu tư gần 12.500 tỉ đồng do Công ty cổ phần Năng lượng Dầu Tiếng Tây Ninh làm chủ đầu tư. 

Đây là dự án điện mặt trời được cho là lớn nhất Việt Nam tính đến thời điểm hiện tại. 

Ngoài ra trên khu vực hồ Dầu Tiếng còn có một số dự án điện mặt trời khác như dự án điện mặt trời Trí Việt 1 và Bách Khoa Á Châu 1. 

Nếu kịp đưa vào vận hành trước tháng 6-2019, các dự án này sẽ biến Tây Ninh trở thành một trong những trung tâm năng lượng tái tạo lớn của Việt Nam.

Đề cập tiến độ dự án này, ông Trần Quang Hùng, phó giám đốc Công ty TNHH một thành viên Khai thác thủy lợi Dầu Tiếng - Phước Hòa, cho biết đã cùng với địa phương cơ bản bàn giao mặt bằng để nhà đầu tư triển khai dự án.

Theo ông Bùi Văn Thịnh - chủ tịch, tổng giám đốc Công ty cổ phần phong điện Thuận Bình, ngoài đầu tư phong điện, hiện ông cũng lắp đặt thử nghiệm điện mặt trời với công suất 20kWp (xã Phú Lạc, Tuy Phong, Bình Thuận); đồng thời dự kiến mở rộng quy mô điện mặt trời tại đây với công suất lên đến 150 MW. 

Tuy nhiên, vấn đề khó khăn là dự án của ông chưa được bổ sung vào quy hoạch nên tạm thời sẽ tập trung phát triển phong điện.

Đề cập về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam, ông Thịnh cho rằng với mức giá mua điện (EVN mua lại của nhà đầu tư) là 9,35 cent/kWh là mức giá quá tốt để thu hút các nhà đầu tư triển khai dự án điện mặt trời. 

Cũng theo ông Thịnh, vì mức giá hấp dẫn này mà thời gian qua nhiều nhà đầu tư "ùn ùn" xin dự án điện mặt trời dẫn đến quy hoạch bị phá vỡ.

Không chỉ một vài dự án, thời gian qua trên cả nước hàng loạt dự án điện mặt trời cũng được lên kế hoạch hoặc khởi công. 

Theo Bộ Công thương, tính đến cuối tháng 8-2018, có 121 dự án điện mặt trời đã được bổ sung vào quy hoạch phát triển điện lực quốc gia và cấp tỉnh với tổng công suất dự kiến phát điện trước năm 2020 là 6.100 MW. 

Trong đó, có 25 dự án đã ký hợp đồng mua bán điện với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và có 70 dự án đã được thẩm định thiết kế cơ sở. Hiện các chủ đầu tư đang tích cực triển khai dự án để đảm bảo kịp tiến độ.

Thay cho ống khói nhiệt điện, hồ nước thủy điện, những tấm pin sản xuất điện xuất hiện ngày càng nhiều - Ảnh: M.TRÂN

Tranh thủ đầu tư để hưởng ưu đãi

Như vậy với số lượng dự án năng lượng mặt trời kể trên, theo một cán bộ có thẩm quyền của Bộ Công thương, đã vượt nhiều lần so với quy hoạch điện 7 điều chỉnh mà Thủ tướng đã phê duyệt (trong đó định hướng phát triển điện mặt trời đạt khoảng 850 MW vào năm 2020, khoảng 4.000 MW vào năm 2025).

Lý giải câu chuyện nhiều dự án chạy đua xin được đầu tư trước thời điểm tháng 6-2019, một chuyên gia lĩnh vực năng lượng tái tạo cho rằng bởi đây chính là thời điểm kết thúc áp dụng mức giá mua điện 9,35 cent/kWh điện mặt trời (theo quyết định 11/2017 của Thủ tướng về cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời tại Việt Nam). 

Tức sau thời gian trên có thể sẽ có cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời mới, với mức giá mua điện mới. 

Cũng theo chuyên gia này, với tình hình đầu tư mở rộng và công nghệ tiến bộ, suất đầu tư điện mặt trời ngày càng rẻ hơn. 

Chính vì vậy, cơ chế mới có khả năng sẽ quy định giá mua điện giảm. Vì vậy, nhiều dự án phải chạy nhanh trước thời điểm 30-6-2019.

Cũng theo chuyên gia này, việc phát triển ồ ạt điện mặt trời, điện gió có mặt tích cực tăng tỉ trọng khai thác nguồn năng lượng tái tạo, giảm phát sinh nguồn điện trực tiếp gây ô nhiễm... 

Tuy nhiên, mặt trái là quá nhiều dự án điện mặt trời phát triển cùng lúc ở khu vực khi đấu nối vào đường dây hiện hữu dẫn đến khả năng phải đầu tư thêm lưới điện truyền tải, trạm biến áp... 

Với suất đầu tư cao, chi phí sẽ được tính vào cơ cấu giá điện. Vì vậy không loại trừ khi tỉ trọng năng lượng tái tạo càng nhiều, giá điện người dân phải trả càng cao.

Còn nhiều thách thức

Theo ông Trần Viết Ngãi - chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, trong điều kiện các nguồn thủy điện khai thác gần hết thì việc phát triển năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời là rất cần thiết và xu thế của thế giới. 

Riêng điện mặt trời tại Việt Nam, từ lâu các tổ chức quốc tế đã tổ chức khảo sát cho thấy bức xạ mặt trời từ khu vực phía nam miền Trung trở vào tốt hơn các khu vực khác để phát triển. 

Từ năm 2007 Chính phủ đã có chủ trương phát triển nguồn năng lượng tái tạo. Khi có mức giá 9,35 cent/kWh, nhiều nhà đầu tư ồ ạt xin làm dự án điện mặt trời. 

Tuy nhiên đến thời điểm này, theo ghi nhận của hiệp hội, nhìn lại các dự án điện mặt trời được đầu tư và thực sự vận hành chỉ đếm trên đầu ngón tay, rất nhiều trường hợp mua đi bán lại dự án.

Ông Ngãi nhấn mạnh thực tế cho thấy năng lượng mặt trời là dạng năng lượng "trời cho" nhưng vấn đề sử dụng thế nào, hiệu quả ra sao là câu chuyện hoàn toàn khác. 

Việc đầu tư không đồng bộ, không có cơ chế vận hành thích hợp, điện mặt trời có thể gây mất ổn định hệ thống điện, gây tụt áp, rã lưới... 

Cụ thể nguồn điện mặt trời chỉ hoạt động khi nắng tốt, ở những thời điểm như trời mưa, trời nhiều mây mù hay ban đêm thì điện mặt trời gần như không hoạt động, trừ phi có hệ thống pin, ăcquy tích điện.

Đối với những dự án điện mặt trời quy mô lớn, hệ thống tích trữ này giỏi lắm cũng chỉ thêm 3-5 giờ nhưng chi phí đầu tư rất đắt đỏ. 

Nếu một dự án bình thường để đầu tư 1 MW điện mặt trời tốn 1 triệu USD nhưng kèm theo bộ tích điện thì chi phí đầu tư tăng lên gấp đôi.

Vì vậy khi hàng ngàn MW điện mặt trời được nối lưới, ngành điện vẫn phải tính toán phát triển nguồn bù vào hệ thống khi điện mặt trời không hoạt động... 

Nói thì dễ nhưng theo ông Ngãi, đây là vấn đề kỹ thuật phức tạp, các bên từ chủ đầu tư điện mặt trời, địa phương và ngành điện... phải họp bàn xây dựng quy trình điều độ phức tạp.

Để tiếp tục khuyến khích thu hút đầu tư trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, trả lời Tuổi Trẻ, Bộ Công thương cũng cho biết sẽ tiếp tục nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện chính sách như: nghiên cứu cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa nhà sản xuất điện năng lượng tái tạo và các hộ tiêu thụ lớn có mong muốn dùng điện từ nguồn năng lượng tái tạo, thí điểm cơ chế đấu giá điện mặt trời và tiến tới áp dụng cơ chế này cho các nguồn điện năng lượng tái tạo khác...

TTO - Theo nghiên cứu mới công bố ngày 30-11 của nhóm nghiên cứu quốc tế Carbon Tracker trụ sở tại London, 42% các nhà máy điện than trên toàn cầu đang hoạt động trong thua lỗ.