Ông Trần Ngọc Thơ - Ảnh: Đình Dân

Việc các tập đoàn Than - khoáng sản, Điện lực và Dầu khí đề nghị Chính phủ cho phép họ phân bổ hàng chục ngàn tỉ đồng vào giá bán có nhiều vấn đề ẩn sâu dưới đó cần phải được nhận diện đúng mức. 

Trên thế giới này không có doanh nghiệp nào có thể hạch toán thoải mái những sai lầm trong quản trị doanh nghiệp của chính mình vào giá thành rồi tính hết vào giá bán cho người tiêu dùng, ngoại trừ họ muốn phá sản vì bị các địch thủ khác cạnh tranh.

Ở Việt Nam, yếu tố ngoại trừ này đã được Nhà nước bảo hiểm cho các doanh nghiệp độc quyền rồi. Trong câu chuyện này vẫn còn nhiều điều cần được làm rõ.

Đầu tiên là vấn đề minh bạch thông tin và trách nhiệm giải trình của các tập đoàn. Tại sao tỉ giá tăng thì đòi tăng giá, còn những lúc tỉ giá giảm và thậm chí giảm rất sâu như năm 2006-2007, sao không thấy Tập đoàn Điện lực đề xuất giảm giá bán?

Thậm chí lãi suất, lạm phát và giá cả nguyên liệu thế giới thời gian qua giảm rất sâu, tại sao giá điện lại không giảm mà ngày càng có xu hướng tăng thêm? Đây là điều không sòng phẳng với người tiêu dùng chút nào.

Các tập đoàn cho rằng vay ngoại tệ nên lỗ do tỉ giá là điều vô lý ngay từ cái nhìn đầu tiên. Do các tập đoàn được Chính phủ bảo lãnh vay nợ bằng USD nên lãi suất đi vay rất thấp, chỉ khoảng 4 - 5%.

Trong khi đó lãi suất vay bằng VND hiện tại khoảng 10%, chưa kể có những thời điểm trước đây mức lãi suất VND còn lên đến 20%, như vậy mức lãi suất trung bình năm năm qua khoảng 15%. Như vậy so lãi suất VND với USD, bình quân năm năm qua các tập đoàn đã có lợi nhuận tăng thêm mỗi năm khoảng 15% trên tổng số vốn vay bằng ngoại tệ. Nay chỉ mới có tháng 8 vừa qua tỉ giá USD/VND tăng khoảng 5% đã kêu lỗ là điều hết sức phi lý.

Đến đây, câu hỏi được đặt ra: liệu đề xuất tính cả chục ngàn tỉ đồng tỉ giá vào giá điện lần này có thật sự đến từ nguyên nhân tỉ giá? Hay các tập đoàn đã mất mát phần nào sức đề kháng trước các cú sốc xảy ra nên chỉ còn cách khả dĩ đưa những sai lầm trong quá khứ vào giá bán. Có khả năng đề xuất bù lỗ tỉ giá vừa qua chỉ là cái cớ, là giọt nước cuối cùng làm tràn ly lỗ lã triền miên tích tụ bấy lâu nay.

Đã đến lúc Chính phủ phải làm rõ các bí mật này và tiến tới thị trường hóa mạnh mẽ các lĩnh vực điện lực, xăng dầu, nếu không trong tương lai chẳng cần đến cú sốc gì cả, giá các mặt hàng độc quyền này muốn tăng thì sẽ cứ tăng mà không ai biết thực hư ra sao.