Giữa tháng 3-2025, trên Tuổi Trẻ Online có một câu chuyện bằng hình ảnh về tháng 3 - mùa sinh sản của các loài chim Vô sở thú tháng 3, chuyện hay về chụp ảnh chim thu hút các tay máy thiên nhiên hoang dã vào sở thú TP.HCM để chụp đôi phượng hoàng đất tuyệt đẹp đang ấp trứng.

Rồi cảnh chúng đánh nhau với bầy bồ chao. Đời sống của chim hoang dã trong sở thú (bên ngoài các chuồng trại) rất đa dạng, sinh động, đem lại cảm hứng sáng tác dường như vô tận cho các nhiếp ảnh gia yêu thích thiên nhiên.

Và rồi khi chim con phượng hoàng đất chào đời, thường thì các tay máy sẽ săn những bức ảnh chúng đắm đuối nuôi con. 

Có điều do tổ cặp phượng hoàng đất này ở khá cao và lẫn trong đám lá khá dày, nên hình ảnh ấy gần như không thể có.

Tuy nhiên, nhiếp ảnh gia Đinh Xuân Trường là một người thường rất "thính" trong việc săn những bức ảnh độc lạ, những tình huống khó thể chộp được.

Sáng 27-3, anh lại lang thang vào sở thú, và anh cho biết mình hoàn toàn bất ngờ khi chứng kiến cảnh chim bố mẹ gắp con ra khỏi tổ. Ban đầu anh nghĩ là chúng chuyển con đi nơi khác khi đám lá che tổ ngày càng rụng dần, phơi tổ ra giữa nắng.

Nhưng không, nó gắp con ra khỏi tổ và… xơi tái con mình! Dù bất ngờ, nhưng anh cũng kịp bấm hai tấm về khoảnh khắc gây sốc này.

Khi Đinh Xuân Trường đưa tấm ảnh lên trang cá nhân, nhiều nhiếp ảnh gia bày tỏ sự đau xót pha lẫn ngỡ ngàng. Tôi hỏi nhà điểu học Nguyễn Hoài Bảo: "Đây là chuyện bất thường hay bình thường với chim giẻ cùi - phượng hoàng đất?".

Anh Bảo cho biết đó là một chuyện bình thường trong thiên nhiên hoang dã. Nó vẫn thường xuyên xảy ra với tất cả các loài, không chỉ với chim (nói chung chứ không riêng giẻ cùi).

Chúng ta - con người - khi thấy những cảnh ấy dễ bị sốc, khi nhìn vấn đề theo tình cảm của mình, và cho rằng đôi phượng hoàng đất - giẻ cùi trong sở thú là loài/hoặc cặp vợ chồng ác độc.

Nhưng không, trong thiên nhiên hoang dã vẫn thường xuyên bắt gặp chuyện này. Nó có rất nhiều lý do. Có thể là chim con bệnh nên nó ăn thịt con, và đó là hành vi nhằm giúp giống nòi tốt hơn.

Nghe thì rất ghê sợ theo quan điểm con người, nhưng với loài vật thì đó là bản năng để bảo vệ giống nòi. Hay cũng có thể trong khu vực nó sinh sống bị thiếu thức ăn, rồi cũng có thể là chim bố mẹ bị stress vì một lý do nào đó…

Trong khoa học, người ta có từ chuyên môn để chỉ về hiện tượng ăn thịt con trong thiên nhiên hoang dã, đó là "Filial cannibalism".

Đúng như ông Bảo nói, tôi dễ dàng tìm thấy một bài viết rất chi tiết của nhà khoa học Aneesh P.H.Bose thuộc Trường đại học Uppsala (Thụy Điển) khi tìm kiếm theo từ "Filial cannibalism".

Tiến sĩ Bose đã theo dõi hiện tượng này và tổng hợp các nghiên cứu về nó trong 40 năm qua, về nội dung cơ bản giống như anh Nguyễn Hoài Bảo đã thông tin.

Thậm chí trong hàng loạt nguyên nhân dẫn đến chuyện "đau lòng" này, cũng có trường hợp con bố vì muốn con mái rút ngắn chu kỳ sinh sản (không tốn nhiều thời gian nuôi con) để sớm giao phối, nên đã ra tay sát hại con rồi chén…

Và Bose cũng cho rằng: "Con người khi chứng kiến những cảnh này, đừng lấy tình cảm thông thường của mình để áp đặt vào thiên nhiên hoang dã và kết luận loài này hay giống kia ác, dã man…".

Vô sở thú tháng 3, chuyện hay về chụp ảnh chim

Người Sài Gòn vẫn quen gọi Thảo Cầm Viên là sở thú, 1 trong 8 vườn thú lâu đời nhất thế giới, khi đã có tuổi đời đến 151 năm.