Nhân vật Thành Gióng trong lịch sử VN. Ảnh: bìa sách truyện tranh lịch sử của NXB Mỹ thuật.

Bởi đâu môn lịch sử bị “ghẻ lạnh”? Đầu tiên sơ lược về quá trình học và kiểm tra đánh giá cho học sinh. Mỗi kỳ học có một cột điểm kiểm tra miệng, một cột điểm 15 phút, hai con điểm một tiết, và một con điểm học kỳ.

Ngoài ra, có trường cho học sinh tham quan di tích lịch sử, địa danh nào đó sau đó làm bài thu hoạch. Còn có nhiều trường thì không có trong kế hoạch vì điều kiện kinh tế (đặc biệt trường nông thôn, trường vùng xa, trường tỉnh).

Với cách đánh giá kết quả học tập môn lịch sử như vậy, ắt hẳn ta đã thấy vấn đề tại sao có tâm lý xem nhẹ rồi. Vì nếu không học vì yêu mến, không học để thi tuyển thì chẳng cần học nhiều cũng có kết quả “đạt yêu cầu”. Thi học kỳ chỉ cần khoảng 10 câu hỏi kèm soạn sẵn phần trả lời. Khoảng ba đến năm câu cho kiểm tra một tiết trong năm học.

Dù giáo viên có tâm huyết kêu gọi học trò của mình học để biết cội nguồn, biết lịch sử chống xâm lăng, biết trân quý và yêu Tổ quốc... thì tâm lý có đề cương mới học bài, cứ gần thi là học và chỉ học chừng đó đề cương là đủ, vì đó là hệ số 2. 

Còn điểm 15 phút hay điểm miệng thấp cũng chẳng sao. Lối kiểm tra đó dẫn tới lối học đối phó chứ không phải hoàn toàn học sinh làm biếng, không thích học sử...

Về phương pháp dạy học: Cách dạy học của thầy cô là cùng trò học thuộc dữ kiện, số liệu... trong trận đánh này, trận đánh kia. Sau đó nêu nguyên nhân thất bại, ý nghĩa, bài học lịch sử... 

Bài nào, chương nào và quyển sách sử của lớp nào cũng chừng đó. Nếu tôi là học sinh, tôi cũng phát chán với cách dạy kiểu như thế và có lẽ cũng đồng ý luôn với kiểu học đề cương như trên cho khỏe.

Thực trạng này ai cũng thấy, cũng biết, nhưng sao không thấy trường nào, thầy cô nào thay đổi? Sao giáo viên không mạnh dạn dạy học theo hướng phân tích sự kiện, không thấy dạy theo cách cho học sinh nhận định và phản bác vấn đề?... 

Chắc là giáo viên dạy sử chẳng muốn để lãnh đạo phê bình là dạy sai quy chế, dạy như thế là “sai đường lối” vì sẽ có những điều “nhạy cảm” chưa được phép đưa vào trường trung học (mặc dù có thể rõ rành rành ai cũng biết). 

Và giáo viên càng không muốn nhận phiếu đánh giá là dạy kém, không hoàn thành nhiệm vụ khi biết đâu đổi mới phương pháp mà học sinh lại bị điểm kém!... Nên cố mà vớt vát, cứu học trò bằng đề cương soạn, chỉ yêu cầu học thuộc hết là xong. Nên hễ giáo viên phát đề xong là học sinh cười vang vì “trúng tủ”, ngược lại thì ỉu xìu vì bị “tủ đè”.

Nếu mỗi tiết học, học sinh được nhận đinh, được đánh giá, được bình phẩm, được nêu quan điểm, được phân tích, dựa trên sự tìm tòi hiểu biết (dù là chưa hoàn toàn chính xác) thì tôi nghĩ kết quả dạy môn sử sẽ khác, chứ không đến nỗi học hết phổ thông mà không biết gì nhiều về sử nước nhà!