Lực lượng vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran - Ảnh: Reuters

Quyết định của tổng thống Mỹ chẳng những bị Iran kịch liệt phản bác mà công luận quốc tế cũng coi đây là một sự việc chưa có tiền lệ, khi một tổ chức vũ trang chính thức của một nhà nước có chủ quyền bị một quốc gia khác coi là "khủng bố".

Cơ chế vũ trang chỉ có ở Iran

Khi cách mạng Hồi giáo thành công ở Iran hồi đầu năm 1979, lãnh tụ của cuộc cách mạng này, đại giáo chủ dòng Hồi giáo Shi’a Iran Ayatollah Khomeini sáng lập ra thể chế "Cộng hòa Hồi giáo Iran", Iran thực sự là một nhà nước duy nhất trên thế giới do dòng Hồi giáo Shi’a độc quyền thống trị.

Iran vẫn có các cơ chế của một nền dân chủ về mặt hình thức theo kiểu phương Tây, có tổng thống dân bầu là nguyên thủ quốc gia (trên danh nghĩa), có chính phủ và quốc hội lập hiến đóng trụ sở tại thủ đô Tehran. 

Nhưng còn có một cơ chế khác bao trùm lên nhà nước, đó là cơ chế giáo quyền Shi’a đóng đô tại thánh địa Qom, đứng đầu là "lãnh tụ tối cao", do đích thân Ayatollah Khomeini đảm trách cho đến khi qua đời năm 1989, và người kế vị là Ayatollah Ali Khamenei từ đó cho đến nay.

Cùng với sự ra đời của cơ chế giáo quyền, một lực lượng vũ trang riêng biệt của giáo quyền cũng hình thành, gọi là vệ binh cách mạng (VBCM). Đây là lực lượng vũ trang hoàn toàn độc lập với Chính phủ Iran, không nằm trong biên chế do Bộ Quốc phòng và Bộ Tổng tham mưu quản lý và điều hành.

VBCM chỉ chịu sự chỉ huy của lãnh tụ tối cao và ngân sách hoạt động hoàn toàn do cơ chế giáo quyền cung cấp. Khi cơ chế giáo quyền là thế lực chính trị bao trùm (lãnh đạo) đối với nhà nước và Chính phủ Iran, VBCM cũng trở thành lực lượng vũ trang chính yếu của nền Cộng hòa Hồi giáo, chứ không phải là quân đội và bộ quốc phòng như ở các quốc gia khác trên thế giới.

Mỹ, phương Tây và các quốc gia Ả Rập do dòng Suna cai trị đều coi VBCM là công cụ chủ yếu để thực thi đường lối "xuất khẩu cách mạng" do Ayatollah Khomeini chủ xướng, mà họ cho rằng thực chất là xuất khẩu dòng Hồi giáo Shi’a sang khu vực Ả Rập của dòng Suna.

Hoạt động của VBCM trong giai đoạn từ 2011 đến nay, thời kỳ mà thế giới Ả Rập chìm đắm trong bất ổn nghiêm trọng của biến động gọi là "mùa xuân Ả Rập", được xem là minh chứng cụ thể cho sứ mệnh "xuất khẩu cách mạng" do VBCM thực hiện tại Iraq, Syria, Libăng, Yemen...

Lực lượng chủ lực của VBCM thực thi sứ mệnh "xuất khẩu cách mạng" tại khu vực Đông Ả Rập là Faylaq al-Quds (quân đoàn mang tên thánh địa Jerusalem). Lực lượng này là một cơ chế đặc biệt tinh nhuệ của VBCM, có nhiệm vụ hoạt động bên ngoài lãnh thổ Iran. Tư lệnh của Faylaq al-Quds là tướng Qasem Soleimani - một tư lệnh lừng danh suốt nhiều năm qua tại các chiến trường ở Syria và Iraq.

"Bảo trợ khủng bố"

Hồ sơ của Mỹ về vai trò "bảo trợ khủng bố" của Iran đã được tập hợp từ lâu, nhất là sau vụ khủng bố thế kỷ, do tổ chức al-Qaeda của Osama Bin Laden thực hiện nhắm vào nước Mỹ ngày 11-9-2001. Quan trọng nhất trong núi hồ sơ này là những tài liệu thu thập được trong vụ biệt kích Mỹ tiêu diệt trùm khủng bố Bin Laden tại Pakistan hồi đầu tháng 5-2011.

Các tài liệu này được Mỹ coi là bằng chứng để kết luận rằng Iran từ lâu đã có các mối quan hệ bí mật với al-Qaeda và Iran "đã có vai trò" trong các hoạt động khủng bố của tổ chức do Bin Laden đứng đầu nhắm vào Mỹ.

Năm 2012 và 2013, hai tòa án cấp liên bang của Mỹ đã ra những bản án khác nhau, trong đó kết tội Iran "dính líu đến vụ 11-9-2001" và tuyên phạt Iran phải bồi thường tổng cộng 16,5 tỉ USD cho các nạn nhân của vụ này.

Trước đó, sau khi thu được tài liệu ở nơi ẩn náu của Bin Laden tại Pakistan, chính quyền tổng thống Obama cũng kết luận là Iran đã ký với al-Qaeda một thỏa thuận bí mật, trong đó Iran chấp nhận "tạo thuận lợi" cho các hoạt động của al-Qaeda.

Lần theo các tài liệu thu thập được, phía Mỹ khẳng định là Faylaq al-Quds của VBCM Iran đã có quan hệ với al-Qaeda từ năm 1995. Sau khi Mỹ chiếm đóng Afghanistan (cuối năm 2001), Iran đã cho phép nhiều người của al-Qaeda vào Iran nương náu theo dòng người tị nạn.

Những thông tin này đều đã có dưới thời ông Barack Obama. Tổng thống Trump đã nhiều lần công kích ông Obama là cố tình dìm đi các báo cáo của tình báo Mỹ về "vai trò của Iran bảo trợ khủng bố", nhắm đạt cho được thỏa thuận nguyên tử với Iran hồi tháng 7-2015. 

Như vậy, việc liệt VBCM Iran vào danh sách khủng bố là một quyết định "rất dị biệt" của ông Trump vì nó là một lực lượng vũ trang chính thức chỉ có trong thể chế Cộng hòa Hồi giáo Iran.

TTO - Các chỉ trích do Tổng thống Iran Hassan Rouhani phát đi ngày 9-4, chỉ một ngày sau khi Mỹ xếp Lực lượng vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran vào danh sách các tổ chức khủng bố.