Ô nhiễm và suy giảm nguồn nước ngầm là một trong những vấn đề lớn mà thế giới đang đối mặt - Ảnh: REUTERS

Nước ngầm là một dạng nước phân bố dưới bề mặt đất được tích trữ trong các không gian rỗng của đất và trong các khe nứt của các lớp đất đá trầm tích, có diện tích phân bố rộng trên trái đất từ vùng ẩm ướt cho đến sa mạc, từ núi cao đến vùng cực.

Cung cấp nửa lượng nước uống toàn cầu

Nước ngầm được hình thành trong một khoảng thời gian dài, là một phần trong vòng tuần hoàn nước. Theo đó, một phần lượng nước mưa đều thấm xuống lớp đất đá ở hầu hết mọi nơi trên trái đất. 

Trong số này lại có một lượng nước thấm xuống sẽ được giữ lại trong những tầng đất nông với đặc tính có thể chảy vào sông nhờ quá trình thẩm thấu. Ngoài ra, một phần nước tiếp tục thấm xuống sâu hơn, góp phần hình thành các tầng nước ngầm.

Chu kỳ hình thành nguồn nước ngầm - Ảnh: Haiku Deck

Số lượng thấm bao nhiêu bao nhiêu phụ thuộc vào nhiều nhân tố khiến mỗi nơi sẽ tích trữ lượng nước ngầm khác nhau. Ví dụ, trên đỉnh băng của đảo Greenland, lượng nước mưa thấm xuống là rất nhỏ, ngược lại, với một dòng sông ngầm chảy dồi dào vào trong hang động ở vùng Georgia, Hoa Kỳ.

Khi xuống đến các tầng sâu, nước ngầm có thể di chuyển được những khoảng cách dài hoặc được trữ lại trong một thời gian dài trước khi được khai thác hoặc có thể thẩm thấu vào sông suối hay đại dương.

Hiện nay nước ngầm được sử dụng cho khoảng 2 tỉ người trên thế giới, được coi là một trong những nguồn tài nguyên thiên nhiên dễ sử dụng nhất.

Với nước ngầm, con người đã sử dụng hàng ngàn năm nay phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt và sản xuất. Ước tính, lượng sử dụng nước ngầm trên thế giới vào khoảng 982km³ một năm. Trong đó, nước ngầm cung cấp phân nửa lượng nước uống trên toàn cầu, và chiếm giữ 38% lượng nước tưới tiêu.

Riêng tại Việt Nam, nước sử dụng cho sinh hoạt thì 70% nước bề mặt và 30% nước ngầm. Đồng thời, theo thống kê của Viện Sức khỏe nghề nghiệp và môi trường (Bộ Y tế) năm 2013, nước ta có khoảng 17,2 triệu người (tương đương 21,5% dân số) đang sử dụng nguồn nước sinh hoạt từ giếng khoan mà chưa qua xử lý.

Suy giảm, ô nhiễm

Số liệu sụt lún toàn vùng ĐBSCL và một số tỉnh trong khu vực giai đoạn 1991 - 2016 - Ảnh: Chí Quốc - Đồ họa: Tấn Đạt

Ngoài những lợi ích trực tiếp đối với con người, nước ngầm đóng vai trò quan trọng với tự nhiên khi góp phần ổn định dòng chảy sông ngòi của nhiều con sông, đồng thời giúp cố định các lớp đất đá bên trên, tránh các hiện tượng sạt lở hay sụt lún đất.

Trong những năm gần đây do nhu cầu sử dụng tăng cao dẫn đến khai thác quá mức nên mạch nước ngầm ở nhiều nơi, đặc biệt là những thành phố lớn như Hà Nội hay TP.HCM đã bị giảm số lượng nghiêm trọng, đồng thời bị ô nhiễm các chất hữu cơ, kéo theo đó làm cho đất đai có hiện tượng sụt lún.

Đặc biệt, công tác thu gom chất thải rắn, xử lý nước thải tại nhiều đô thị chưa hiện đại dẫn đến tình trạng nguồn nước bẩn, các chất gây nguy hại thẩm thấu vào lòng đất gây ô nhiễm nguồn nước ngầm.

Riêng ở các vùng ven biển nước, do tình hình biến đổi khí hậu và nước biển dâng, nước ngầm đứng trước nguy cơ bị nhiễm mặn ngày càng gia tăng. 

Ở vùng nông thôn, người dân đào giếng lấy nước, tuy nhiên ở những nơi đào không có, người dân không lấp giếng lại, tạo điều kiện cho nước dơ tràn vào theo đường này, dễ dàng gây ô nhiễm mạch đất.