Phóng to

Những cuộc phiêu lưu của tâm hồn

* Cách đây ba hôm, xem lại vở Lôi Vũ, anh thủ vai Chu Xung - Lúc đó anh trẻ măng và gầy guộc. Bao nhiêu năm qua rồi nhỉ?

- Gần hai chục năm rồi. Từ cuối năm 1989. Mau quá!

* Đấy là về thời gian còn về con người?

- Vẫn đầy ước mơ như Chu Xung, khát vọng về một thế giới toàn những con người lương thiện. Nhưng không mơ mộng như Chu Xung nữa. Nên không bị điện giật chết như Chu Xung mà chỉ bị té gãy xương thôi.

* Anh đã bao giờ vào Google, search tên Thành Lộc để biết mình đang "sở hữu" bao nhiêu kết quả chưa? Thước đo mức độ nổi tiếng đấy!

- Chưa bao giờ. Không đủ dũng cảm làm việc đó. Thực ra tôi rất dốt về internet, chỉ biết có mở mail, đọc báo điện tử. Và ra sức bảo vệ sự ngu đần đó của mình. Cô có thử làm việc đó không?

* Có, trước khi đến gặp anh. Có 83.500 kết quả cả thảy.

- Wow! Nhiều dữ vậy. Bức chân dung tôi trên đó thế nào?

* Không đến nỗi. Nhìn chung là tử tế (Thành Lộc thở phào nhẹ nhõm).

* Với khoảng 500 vai diễn (kể từ lúc 8 tuổi đến nay), anh sinh ra là nghệ sĩ hay anh trở thành nghệ sĩ?

- Trở thành diễn viên kịch là lựa chọn của tôi. Tài năng nghệ thuật là sứ mạng, nhưng thành công là kết quả của trí tuệ và lao động. Tôi hoài nghi rằng, nếu tôi không là nghệ sĩ mà làm việc khác, thì làm việc rất tệ và năng suất rất thấp.

* Báo chí gọi anh là phù thủy trên sân khấu. Anh em trong nghề nói anh là "Quỷ". Quỷ ở đây là nghĩa gì vậy, thưa anh?

- Anh em trong sân khấu có hay nói "Thằng cha này là quỷ, không phải người, không điều gì ổng ấy làm không được". Ý nghĩa của nó cũng rộng và mơ hồ phải không? Thật ra tôi nghĩ tên tuổi tôi trở nên bóng loáng là nhờ vào ngòi bút của nhà báo, họ nhìn thấy cái ánh sáng tôi toát ra trong quá trình lao động nghệ thuật và viết lên. Còn tôi, tôi chỉ biết có sân khấu và vai diễn. Phù thủy hay quỷ, tôi không rõ lắm về họ.

* Vai chính diện đến phản diện; người già đến trẻ nhỏ; bi đến hài; con người đến muông thú; buổi chiều diễn vai người đàn ông nội tâm giằng xé, buổi tối lại vào vai người đàn bà nhí nhảnh. Sao anh làm được như thế nhỉ?

- Ngộ nghĩnh hả? Đó là sự quyến rũ của nghệ thuật. Khi hóa trang xong, soi gương, nhân dáng sẽ tác động đến tâm lý của mình và bạn diễn. Bản thân chúng tôi cũng thích sự phiêu lưu, khi mình dấn thân vào những con người có tâm lý với những số phận khác nhau, dù chỉ trong vài tiếng đồng hồ, thì nó cũng cho mình một sự hưng phấn để hóa thân. Những vai diễn, đó là những cuộc phiêu lưu của tâm hồn.

* Anh yêu khuôn mặt của mình khi còn đội lốt nhân vật hay khi đã tẩy trang?

- Tôi yêu khuôn mặt tôi khi có hóa trang hơn, trông linh hoạt và giống như có một người khác nhập vào mình. Khi tẩy trang rồi, trông tôi không đẹp, mệt mỏi, thất thần, buồn quá, không vui.

* Những gì đã tạo nên gương mặt buồn đó của anh?

- Thầy dạy nghề của tôi trong trường, thầy Lê Văn Tĩnh, là người khám phá ra điều này trước nhất: "Cái thằng Lộc này, dù diễn vai bi hay hài, chính hay phản thì mắt nó vẫn cứ buồn. Sẽ vận vào thân thôi". Điều gì tạo nên? Làm sao biết được giữa định mệnh và cuộc đời, ai là người tạo tác?

* Anh có từng đối diện với cảm giác bất lực trong chính ngôi nhà nghệ thuật của mình chưa?

- Có chứ, nhiều. Với tình trạng cơ sở vật chất. Với những diễn viên mang khuyết tật nghề nghiệp. Các em bây giờ, kỹ năng nghề nghiệp yếu quá, ý thức nghề nghiệp còn tệ nữa. Họ như một chiến sĩ lao ra trận, mà trong cây súng họ cầm không có đạn, trái tim thì nguội lạnh! Thế hệ chúng tôi xem sân khấu là cái bàn thờ, các em xem sân khấu là cái bàn đạp. Nản lòng lắm chứ.

Tôi là người muôn hình muôn mặt

Thành Lộc có khuôn mặt và đôi mắt buồn. Thế nên dù giọng điệu của anh ngoài đời có thuộc loại hài hước và châm biếm sâu cay số một, thì đấy vẫn là cái hài hước sâu cay của kẻ từng nhiều phen giơ lưng chịu đòn chứ không phải của kẻ quen ra đòn.

* Xem anh trên sân khấu đôi khi tôi ngạc nhiên, một con người sâu sắc, tinh tế, cô đơn và mẫn cảm đến nhường ấy, lại vẫn có thể đứng vững trong cuộc đời này?

- Nhìn một người đang tồn tại, không thể kết luận là họ có thể bắm chặt vào mặt đất hay không. Trái tim tôi từng nhiều lần bể nát ra rồi. Tôi từng đốt hết, cuốn sổ tôi ghi chép lại những vai diễn của mình từ khi mới ra trường, những bài báo cả khen lẫn chê. Đốt hết. Từng nghĩ đến việc ra đi. Tệ hơn nữa là nghĩ đến cái chết. Nhưng may mắn tôi là người có đức tin, nên khi tuyệt vọng, tôi nương vào tôn giáo để vượt qua.

* Ba anh, cố NSND Thành Tôn, một người đàn ông gia trưởng và là một hung thần dưới con mắt lũ trẻ nhà anh. Những nét tính cách đó có di truyền ít nhiều sang anh không?

- Không, vì từ nhỏ tôi đã biết rằng đó là một nhược điểm của ông. Tôi học được từ ba tôi điều lớn hơn; ông gia trưởng như vậy nhưng không hề áp chế tư tưởng của con mình, ông quan niệm nghề nghiệp, không thể ép buộc. Ông cũng dạy tôi sự cạnh tranh lành mạnh nhất của mình đối với đồng nghiệp là sự tỏa sáng trên sân khấu chứ không phải hơn thua nhau nơi hậu trường.

* Nhân cách con người của Thành Lộc và nhân cách nghệ sĩ của Thành Lộc, chúng có khác nhau không?

- Cũng khó để tách bạch. Chỉ có thể nói, hành trang vai diễn của mình, và nhân cách con người của những nhân vật mình kinh qua đã hình thành nhân cách của ông Thành Lộc. Có những tác phẩm, với những tầng sâu triết lý của nó, đã mở cái đầu mình ra. Tôi biết ơn nghệ thuật đã dung nạp tôi. Không có ai dạy dỗ tôi nhiều, chỉ có những tác phẩm dạy cho tôi thôi. Chủ nghĩa nhân văn đã ăn vào máu tôi, cũng đã đến với tôi bằng nẻo đường này.

* Anh rất thích những vở lý giải bi kịch của con người bằng những cái nhìn hài hước. Và bảo rằng nghệ thuật hài hước trước những nỗi đau là một nghệ thuật siêu đẳng. Thế anh có khả năng đó không, hài hước hóa những nỗi đau của mình?

- Tôi tự hài hước hóa những nỗi đau của mình, chứ không dám hài hước hóa nỗi đau của người khác, sợ họ bị tổn thương. Nhờ khả năng đó mà gần đây tôi không bị những cơn đau bao tử hành hạ nữa và cho nỗi đau xuyên qua mình rồi quên trong vòng 24 giờ.

* Anh sống một mình, xem phim một mình, không cô độc nhưng cô đơn. Anh chọn cách sống ấy, phải chăng vì thất vọng với những người xung quanh?

- Không, tôi bị một mình, chứ không lựa chọn nó. Tôi là người không có bất cứ lời tâm sự nào với bất cứ thành viên nào trong gia đình. Mọi vui buồn đều tự tiêu hao. Khi vào đời, mọi xung đột, va chạm với đồng nghiệp, lãnh đạo, tôi nhận chịu và nén chặt vào mình chứ không một lời than thở. Thời đó cái gì cũng làm tôi tổn thương được. Quan hệ bạn bè rất cần thiết, để xả rác cho nhau. Thế nhưng tôi được xả vào nhiều thứ, chứ không có xả ra.

Tôi sống nặng về tâm linh

"Không ngạc nhiên, không kêu ca, không sợ hãi" đó chính là cách sống mà Thành Lộc đã học được. Anh theo đạo Phật, thờ Phật, nhưng những khi lâm vào cơn tuyệt vọng, anh lại đi nhà thờ và gửi lời khẩn cầu đến Đức Chúa.

* "Tôi có niềm tin đặc biệt vào các đấng thiêng liêng", anh bảo vậy. Anh cũng đặt một niềm tin như thế vào con người chứ?

- Tôi không tin vào con người, con người không phải là thần thánh, con người là sản phẩm của Thượng Đế. Là sản phẩm thì cũng có những sản phẩm kém chất lượng.

* Lòng tham vô cùng, đời người hữu hạn. Trước mâu thuẫn đó, anh đã phải gạt bỏ những cái tham nào?

- Thực ra tôi đã chối bỏ nhiều cơ hội lắm, những cơ hội về danh vọng và cả về tiền bạc. Từ bỏ đến mức người nói tôi ngu, cờ đến tay mà không chịu phất. Nhưng thôi. Nói cho cùng, nghệ thuật sống cuối cùng là nghệ thuật chịu từ bỏ.

* Anh thú nhận, "Tôi đang tập sống theo những điều Phật dạy, nhưng chưa được". Làm một con người lương thiện và có ích vẫn chưa đủ với anh sao?

- Tôi hay nghĩ đến nụ cười miên viễn và toàn giác của Đức Phật.

* Anh sẽ làm gì khi khán giả không còn thích anh nữa?

- Sẽ làm gì ư? Làm thinh. Rút về phía sau. Cái gì cũng có luật đào thải, tôi cũng sẽ tàn lụi, nhưng mình chơi cho tốt, cho fairplay thì sẽ chơi được lâu hơn. Trong nghệ thuật, người bị đào thải nhanh là người không đẹp. Hãy chơi cho đúng luật để cuộc chơi cho lâu dài là thế.

* Và sân khấu kịch nói thành phố này sẽ như thế nào nếu anh không yêu thích nó nữa?

- Tôi chưa hình dung được điều đó. Đến giờ tôi vẫn thích kịch và chắc chẳng bao giờ hết thích, chỉ làm không nổi nữa thôi. Tôi chỉ hết thích khi kịch không còn chân thật nữa, nó giả dối nó trở thành công cụ để chuyển tải những ý đồ không phục vụ cho vẻ đẹp của con người.

* Anh cũng từng có nguy cơ trở thành tàn phế. Phải tàn phế anh sợ nhất điều gì?

- Tàn phế, đấy là điều đáng sợ nhất với tôi, hơn cả cái chết. Khi tôi ngã từ trên cao xuống, gãy xương sống, có nguy cơ bị liệt vĩnh viễn, tôi cứng cả người vì sợ hãi. Tôi sợ khi mình trở thành gánh nặng của người khác. Sợ không đứng trên sân khấu được nữa, không nuôi được mẹ, nợ ngân hàng chưa trả hết. Chính nỗi sợ này đã khiến tôi lạc quan chiến đấu với bệnh tật của mình. Và vượt qua như một điều kỳ diệu.

* Anh đã từng đứng ở ranh giới mong manh giữa sự sống và cái chết. Anh nghĩ gì vào lúc đó?

- Tôi nghĩ đến mẹ. Tôi chỉ sợ tôi chết trước mẹ tôi thôi. Hiện giờ tôi là người duy nhất chăm sóc cho bà. Ngoài ra, không có gì đáng kể.

* Anh đã bắt đầu đọc những cuốn sách viết về cái chết chưa?

- Ồ chưa đâu. Tôi không sợ chết. Không phải chúng ta, ai cũng đang dần đi tới với cái chết của mình đó sao? Đã là chuyện tất yếu, tôi không nghĩ nhiều về nó. Nhưng tôi cũng đã chọn lựa một cái chết cho mình. Tôi sẽ hiến xác mình cho y học. Ngay cả chết cũng nên lựa chọn một cái chết có ích cho đỡ phí, phải không?