Các nghệ sĩ nhiếp ảnh tác nghiệp tại hội đua bò huyện Tri Tôn (An Giang) năm 2014 - Ảnh: Hoàng Thạch Vân

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Vũ Quốc Khánh - Ảnh: Việt Dũng

* Từ cách đây 20 năm đã có ý kiến cho rằng nhiếp ảnh Việt Nam vẫn chỉ dừng ở mức phong trào, và hiện nay câu chuyện này đang tiếp tục được bàn luận. Trước thềm đại hội lần 8 của Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam (ngày 5 đến 7-12), ông nghĩ sao về câu chuyện này?

- Tôi cho rằng suy nghĩ đó không phải sai lắm.

Chỉ có điều so nhiếp ảnh bây giờ với vài năm hoặc 10 năm trước thì khác hẳn về tư duy, xử lý, chất lượng ảnh. Cùng là phong trào nhưng phong trào nhiếp ảnh hiện tại chất lượng đã hơn trước.

Tuy nhiên, để có được những tác phẩm làm hài lòng công chúng hoặc được giải thưởng quốc tế thật xứng đáng thì không dễ. Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam hiện có 1.000 hội viên với số lượng ảnh rất nhiều, không thiếu những tác phẩm nghệ thuật đẹp, nhưng để có những bức ảnh nhớ đời, bức ảnh khiến người ta luôn trăn trở, ám ảnh thì chưa có nhiều.

Hiện nay nhiếp ảnh của chúng ta vẫn đang theo phong trào nhiều hơn. Những tác phẩm đỉnh cao về nội dung, về nghệ thuật, những tác giả, tác phẩm mang tầm vóc dân tộc thì rất hiếm, thậm chí tôi cảm giác như chưa thấy xuất hiện.

Tuy nhiên, đã bắt đầu xuất hiện những tác giả và tác phẩm phản ánh những vấn đề nóng, những vấn đề thật sự liên quan đến vận mệnh của đất nước và được xã hội quan tâm như tác giả Nguyễn Á với đề tài Hoàng Sa - Trường Sa, tác giả Trần Thế Phong với đề tài về người khuyết tật...

Tôi cho rằng đó là một khởi đầu cho sự bứt phá trong việc nghiên cứu, tìm tòi đề tài chuyên biệt để đi sâu, đi sát những vấn đề thời sự nóng hổi của đất nước.

* Theo ông, đâu là nguyên nhân dẫn đến việc phong trào nhiếp ảnh của nước ta tuy đông về số lượng nhưng chất lượng chưa cao, hiếm có những tác phẩm đỉnh cao?

- Trước đây, trong thời kỳ chiến tranh, Việt Nam như trọng tâm thông tin của thế giới, vì vậy chúng ta đã có nhiều bức ảnh gây tiếng vang. Còn bây giờ đối tượng chụp ở Việt Nam không phải là những vấn đề nóng của thế giới nữa, đó là nguyên nhân khách quan...

Có bộ ảnh ở Việt Nam như những tác phẩm về người đồng tính đoạt giải thưởng quốc tế. Nhưng đó là đề tài nhân văn, chưa phải là bộ ảnh tiêu biểu cho dân tộc, đất nước mình.

Ngoài ra, còn có nguyên nhân chủ quan là những nhà nhiếp ảnh đã thật sự say mê, tìm tòi, sáng tạo hay chưa? Anh em nghệ sĩ nhiếp ảnh còn đang sáng tác theo “thời vụ”, chạy theo các cuộc thi là chính. Sự ham muốn lấy được giải thưởng đã làm nhiều người quên mất cái sâu hơn, lớn hơn, là bản thân nhà nhiếp ảnh phải có tầm tư duy, có những đề tài lớn mang ý nghĩa xã hội sâu sắc.

Tôi luôn cho rằng tài năng của nghệ sĩ không phải chỉ được khẳng định qua nhiều giải thưởng. Bên cạnh nhiều giải thưởng, nhà nhiếp ảnh phải có đột phá trong tư duy của nhiếp ảnh.

* Có những bức ảnh được biết đến cách đây nhiều năm, nhưng đến tận bây giờ, ở đâu đó ta vẫn bắt gặp những bức ảnh quen quen. Phải chăng nhiều nghệ sĩ nhiếp ảnh đã thiếu sáng tạo?

- Ðó chính là tính không chuyên nghiệp, mang tính phong trào của nhiếp ảnh Việt Nam. Ví dụ trong một cuộc thi năm nay, có bức ảnh nào được giải thưởng về chủ đề gì đó thì năm sau sẽ thấy rất nhiều bức ảnh na ná như vậy.

Nhiều người nghĩ rằng chụp theo như thế thì có thể đoạt giải. Nhưng tôi cho rằng đã là sáng tạo thì không thể lặp lại. Tôi có bức ảnh đoạt giải: Bà mẹ địu đứa con sau lưng chụp năm 1991, thì đến bây giờ tôi vẫn còn bắt gặp những tác phẩm tương tự như thế, thậm chí còn chú thích giống y như bức ảnh của tôi ngày ấy cách đây hơn 20 năm là “Mặt trời của mẹ”.

Nói như vậy để thấy rằng khả năng tư duy, khả năng tìm tòi những ý tưởng mới, cái tầm của nhiều nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam còn hạn chế, nên mới có những bức ảnh mang tính bắt chước nhiều hơn là sự sáng tạo cá nhân. Từ đó cho ra đời các bức ảnh cứ giông giống nhau.

* Thưa ông, vậy nhiếp ảnh Việt Nam hiện đang ở đâu trên bản đồ nhiếp ảnh của khu vực và quốc tế?

- Nhiếp ảnh Việt Nam trong bản đồ khu vực đã được thể hiện rõ. Việt Nam tham gia các cuộc thi nhiếp ảnh khu vực được các nước bạn đánh giá khá tốt. Các nước nhìn nhận ảnh của Việt Nam hơi lạ về đề tài nên dễ được giải.

Nhiếp ảnh Việt Nam xuất phát điểm muộn so với quốc tế, nhưng hiện nay nhiếp ảnh Việt Nam đã có thể chơi, so tài với bạn. Có những tác giả và tác phẩm của Việt Nam được bạn đánh giá rất cao. Việt Nam cũng tổ chức được nhiều cuộc chơi trong khu vực. Có thể nói nhiếp ảnh Việt Nam đang hội nhập vừa sâu, vừa rộng và có hiệu quả với nhiếp ảnh khu vực và thế giới.

Nhưng nhìn chung, mặt bằng nhiếp ảnh của Việt Nam so với bạn còn những hạn chế. Tuy có một vài cá nhân nghệ sĩ bằng sự say mê tìm tòi, sáng tạo đã vượt lên nhưng nhìn chung nhiếp ảnh nước ta vẫn đang ở mức trung bình, thậm chí tôi cho rằng phải cố gắng nhiều hơn nữa.