Phóng to

Nhà văn Toan Ánh

Hơn nửa thế kỷ nhà văn Toan Ánh chăm chú ghi nhận, khám phá rồi cặm cụi ghi lại tỉ mỉ những phong tục tập quán, lề thói dân gian, lễ hội đình đám, tín ngưỡng, địa dư chí, ca dao... của từng vùng miền trên dải đất VN với tâm huyết: làm sao để những nét đẹp truyền thống của dân tộc không bị mai một và những thế hệ kế thừa vẫn gìn giữ, tiếp nối thuần phong mỹ tục.

Toan Ánh tên thật là Nguyễn Văn Toán, sinh năm 1914, tại Đáp Cầu (Bắc Ninh). Thuở nhỏ ông thường được bố công kênh đi thăm các lễ hội quanh vùng; được mẹ, ngày đi bán hàng xáo, tối về vừa xay gạo vừa dạy chữ Hán và đạo làm người cho con; được thọ giáo với thầy đồ Chu Phượng Nghi nổi tiếng vùng Kinh Bắc.

Chính vì thế mà những chi tiết về tập tục, lễ hội và cả những khuôn phép đạo lý phương Đông đã thấm nhuần trong ông. Lúc trưởng thành, làm nhiều công việc khác nhau (thuế vụ, thanh tra, quản thủ thư viện, dạy học...), việc luôn thay đổi nhiệm sở đã đưa ông đến nhiều vùng của đất nước. Đến đâu ông cũng chú tâm tìm hiểu tập quán, hội hè, ca dao... và ghi chép lại một cách rất cẩn thận (thế nhưng tác phẩm đầu tay của ông lại là một truyện ngắn: Chiếc nhẫn quý in trên Tiểu thuyết thứ bảy năm 1935)...

* Cuối tháng 5-2004 NXB Trẻ đã ký hợp đồng xuất bản tác phẩm của cụ. Xin cụ cho biết chi tiết bản hợp đồng này?

- Trước đây sách của tôi cũng đã được xuất bản lẻ tẻ ở các NXB: Nam Chi tùng thư, Lá Bối, Khai Trí. Sau 1975 có các NXB TP.HCM, An Giang, Cà Mau, Văn Học, Thanh Niên, Phụ Nữ... in.

Riêng với NXB Trẻ, chúng tôi ký Hợp đồng nhượng quyền có thời hạn để họ độc quyền xuất bản trên toàn quốc Toan Ánh toàn tập (gồm 124 tác phẩm đã in và chưa in) trong thời hạn 10 năm (2004-2015).

Trong đó có nhiều bộ sách giá trị và quan trọng như bộ Nếp cũ gồm 11 cuốn, nói đầy đủ về vòng đời của một con người Việt Nam (từ lúc thai nghén, sinh ra, đi học, đi làm, lập gia đình, chết, cải táng v.v..., đã in 6 cuốn). Bộ Việt Nam chí lược gồm 5 cuốn mới in được 3: Người Việt đất Việt, Miền Bắc khai nguyên, Cao nguyên miền thượng (2 cuốn còn lại là: Miền Trung kiên dũng, Miền Nam phú cường).

Nếu tập truyện Trong lũy tre xanh (viết năm 1957) phê phán hủ tục làng quê thì Phong lưu đồng ruộng (1958) ca tụng nét đẹp của đời sống tinh thần nơi thôn xóm. Nếu Bó hoa Bắc Việt (1958) đề cao phẩm chất hiền thục, đảm đang của người phụ nữ VN thì Tiết tháo một thời (1957) nêu gương khí phách của sĩ phu VN. Cuốn Hương nước hồn quê (1999) dùng những câu chuyện tình để giải thích ca dao. Lại có 2 tập truyện ngắn khá thú vị là Những truyện ăn trộm và Nghệ thuật bắt trộm, rồi Cầm ca Việt Nam, Hồn muôn năm cũ, Trong họ ngoài làng, Ta về ta tắm ao ta...

* Ở cái tuổi đại thọ như cụ, điều gì cụ đã hài lòng và còn điều gì khiến cụ băn khoăn?

- Nói gần thôi nhé, điều hài lòng là lúc cuối đời cũng đã tìm được nơi để ký gởi toàn bộ tác phẩm của mình bởi đã nhiều năm rồi cứ ngồi nhìn chồng bản thảo chưa in mà... thở dài. Băn khoăn là xã hội VN thay đổi quá nhanh, những nét đẹp truyền thống ngày mỗi mai một trong khi đó lại du nhập nhiều thói quen sinh hoạt theo ngoại quốc, nhưng lại không chắt lọc những cái tốt mà lại thu nhận cả những điều xấu.