Minh họa: KIM DUẨN

1. Học sư phạm, ra đi dạy hai mươi năm thầy vẫn chưa có nhà. Tới thăm thầy là tới nhà nội trú. Ngôi nhà ấy của một thầy giáo khác, thuộc lớp đàn anh. Nghe kể: lúc hết hạn "lưu đày" miền núi xin được về xuôi, vị tiền bối nọ đã mừng đến nỗi không chút đắn đo đem tặng nhà luôn cho trường làm nội trú. Căn nhà gỗ trống hoác ba gian, ọp ẹp và cũ kỹ, đứng chơ vơ trên lưng đồi trọc. Vậy nhưng rất nhiều giáo viên xa nhà hậu bối từng coi nó như nhà, trong đó có thầy...

Trường X nằm ở miền núi, rành rành khu kinh tế mới nhưng không hiểu sao không có tiêu chuẩn vùng sâu. Trước khi về X, thầy công tác ở một trường vùng sâu thứ thiệt, giữ chân hiệu phó. Quyền uy cũng tạm nhưng nghèo rớt. Đùng cái thuyên chuyển, thầy thành lính trơn chẳng rõ nguyên nhân. Ông-giáo-cựu-lính-trơn về trình diện nhiệm sở mới, dắt díu lùm đùm theo hai đứa con. Đám đồng nghiệp trẻ lúc rảnh lại "bà Tám" lung tung. Anh bảo: thầy chết vợ mới vừa mãn tang. 

Chị cãi: chết đâu chết, ông độc mồm độc miệng, thằng cu con thầy học lớp tui mới viết tập làm văn. Vầy nè: mẹ em sống dưới phố, lâu lâu mới ghé về thăm... Cả đám té ngửa: ra thầy còn vợ nhưng vợ thầy về phố, không chung sống với cha con thầy. Vậy ra ly hôn... Ly, ly cái gì, nói trắng bị vợ bỏ cho xong. Chắc tại nghèo quá đây, lương giáo chức ba cọc ba đồng...

Tự dưng cả đám xụ mặt, người này ngó người kia. Mất hứng.

2. Hai đứa con thầy, con Tiến lớp 5, thằng Cầu lớp 7. "Cầu Tiến" thiệt, học hành siêng năng lắm. Trường thương hoàn cảnh, chia đứt cho ba cha con một gian, ngăn riêng bằng tấm cót. Việc học hành ăn uống ngủ nghê của ba con người gói tròn trong không gian chưa đầy hai mươi mét vuông. Chật cứng, nhưng dù gì cũng có chút riêng tư. Tạm coi như nhà.

Gà trống nuôi con khổ một, gà trống nuôi hai con khổ tới mười, đặc biệt khi con gà ấy lại là anh giáo viên miền núi gia sản cửa nhà đều con số không. Tôi về trường sau thầy một năm, độc thân vui tính, tay làm nuôi mỗi một hàm nhai mà vẫn thiếu ngược thiếu xuôi, lương lậu tháng nào phủi lủm tháng đó. 

Tháng chậm lương, cả hội đồng cùng rủ đồng ca bài mì tôm nước giếng cầm hơi qua bữa. Sức người lớn vạ vật còn chịu được, chớ con nít con nôi bắt ăn kiểu đó sao đành. Nhiều bữa thầy lên lớp dạy mới tiết 4 mà mặt tái chân run, chắc sáng không có gì vào bụng! 

Anh em đồng nghiệp thương, mua cho cái bánh hay chai nước đợi giờ giải lao dúi vào tay, bảo ăn cho đỡ mệt. Thầy cảm ơn đem cất đáy cặp, cuối buổi mang về cho con. Con Tiến năm học lớp tôi viết tập làm văn (lại tập làm văn!) tả bố có đoạn rất lạ: ...bố em có đôi bàn tay phù thủy. Ra đồng, tay bố hóa tay nông dân cày cuốc chăn bò cắt cỏ. Về nhà, tay bố biến ra tay mẹ nấu cơm rửa chén, giặt giũ quét nhà. Em bệnh, tay bố biến thành tay hộ lý. Anh Hai hư, tay bố biến thành tay công an. Chú công an cầm còi thổi toe lần em đi xe đạp qua ngã tư không đợi chuyển đèn xanh. À quên, tay bố em còn có thể biến thành tay thầy giáo...

Bài văn ấy tôi cho con bé chín điểm. Cho xong, ngồi chảy nước mắt!

Năm ngoái, trường tổ chức dã ngoại bên Sơn Nguyên. Nghe chỗ đó gần quê thầy, mấy anh em đòi ghé nhà chơi. Thầy kiếm cớ lảng nhưng anh em không chịu, nhất quyết ghé. Bất đắc dĩ thầy phải bấm bụng. Nhà thầy ở quê. Không quá tồi tàn nhưng gia cảnh chật vật: hai ông bà già mất sức lao động cộng một người em bị thiểu năng. Tất tật do tay thầy cáng đáng!

3. Ngoài giờ đi dạy và chăm con cái, thầy tranh thủ vỡ đất hoang sau đồi trồng sắn, dựng thêm cái chuồng nuôi gà, nuôi bò. Gà thì dễ, nhưng bò phải chăn, còn thêm khâu cắt cỏ. Cỏ tốt phần lớn nằm sâu trong mấy đám mía, người khác ngại xót, riêng thầy không chê. 

Lên trường, hai cánh tay thầy chằng chịt vết lá mía cứa, vết mới chồng lên vết cũ. Bàn tay chai sần, các đốt tay nổi cục. Nhiều bữa cầm phấn viết bảng ngường ngượng, thầy bảo do cuốc đất tê tay. Phải, đất đồi hoang lổn nhổn sạn ruồi đá dăm, cứng lắm.

Dân sống gần nội trú nhắc tới thầy chắp hít ngưỡng mộ: sức làm ba người cộng lại chưa đuổi kịp. Phục sát đất! Biết thầy dạy toán lâu năm chuyên môn cứng, nhiều người chủ động gặp thầy, đề nghị mở lớp dạy kèm thêm cho con. Thầy lắc, toán có gì đâu kèm. Đứa hiếu học thì học tôi trên lớp đủ rồi. Muốn giỏi về nhà tự rèn thêm. Đứa lười cho đi kèm mấy cũng uổng tiền. Còn có cớ đi chơi...

Nói vậy, nhưng học trò có khúc mắc tới tìm thầy nhờ giảng thầy đều giảng rất nhiệt tâm. Chỉ bảo tận tình.

Dạy vùng cao lâu năm, ai cũng hăm hăm tính chuyện chuyển trường. Chuyển về xuôi, nhường chỗ cho những người trẻ mới tốt nghiệp ra trường mà không gốc gác, quen thân. Tới lượt thầy cũng chuyển. Khác cái, thầy chuyển lên... miền ngược, xa thêm 40km đường núi! Thầy về làm hiệu trưởng trường Y thuộc xã N vùng biên mới lập. Lần này là có tiêu chuẩn vùng sâu, ơn Chúa!

4. Sáng. Tôi xênh xang ngồi trên con Lead vù ga xuống phố thì gặp thầy lái xe đi ngược. Năm năm rồi không gặp kể từ ngày thầy chuyển ngược, còn tôi về xuôi. Định gọi thầy nhưng xe chạy quá nhanh. Ký ức về ngôi nhà trống ba gian cùng cha con người đồng nghiệp cũ bỗng dưng thức giấc. 

Nhớ ngày tôi chân ướt chân ráo về trường, được thầy ngồi chỉ cho cách gọt bí thái rau, chỉ soạn giáo án, còn chỉ cho đàn guitar. Thầy chơi guitar rất hay. Thằng Cầu con thầy chắc thừa hưởng gen âm nhạc của bố nên sau này tốt nghiệp Nhạc viện thành phố, con Tiến đang năm cuối Bách khoa Hà Nội. Đó là những thông tin mới toanh về thầy tôi nhận qua người bạn. Thầy ư? Vẫn làm hiệu trưởng, ở nội trú, vẫn ngày ngày lội sâu vô từng đám mía kiếm cỏ cho bò...