Người nổi tiếng nhận quảng cáo tràn lan, thiếu kiểm chứng: Vô trách nhiệm với cộng đồng

HỒNG PHÚC
và 2 tác giả khác

HỒNG PHÚC

TUYẾT MAI

SONG KHUÊ

Sàn thương mại điện tử và người bán chạy đua tận dụng sức ảnh hưởng của người nổi tiếng, người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội (KOC, KOL, TikToker, YouTuber) để tăng doanh số.

Nhưng với loạt sự việc "quảng cáo lố" bị đưa ra ánh sáng thời gian qua đang buộc người quảng bá phải có trách nhiệm hơn.

"Dắt mũi" khách hàng

"Tôi từng thấy nhiều KOL/KOC nhận quảng cáo cho sản phẩm điện tử kém chất lượng mà không hiểu rõ về sản phẩm, thậm chí cung cấp thông tin sai lệch" - ông Lê Hải Vũ, nhà sáng lập và điều hành của Velasboost, start-up phụ kiện công nghệ, chia sẻ.

Theo ông, ở thời kỳ đỉnh cao, nhiều KOL/KOC nhận hàng loạt hợp đồng bán hàng, miễn là có mức hoa hồng hấp dẫn nhưng sự dễ dãi này dẫn đến nhiều hệ lụy. Với sức lan tỏa mạnh, họ dễ dàng định hướng tâm lý mua hàng, trong khi người tiêu dùng không đủ chuyên môn để đánh giá.

Trong ngành thực phẩm - đồ uống, nếu KOL/KOC thiếu chuyên môn nhưng vẫn thổi phồng công dụng hoặc không cung cấp đầy đủ thông tin, hậu quả rất nghiêm trọng.

Người tiêu dùng không chỉ mất tiền oan mà còn có thể gặp rủi ro sức khỏe. Một trong những thách thức lớn nhất của hình thức bán hàng này là kiểm định chất lượng sản phẩm có đúng như quảng cáo, trừ khi có sự can thiệp từ cơ quan chức năng hoặc phản hồi từ người tiêu dùng.

Ông Bùi Huy Dũng, giám đốc vận hành AccessTrade, cho rằng KOL/KOC không thể chỉ chạy theo chiêu trò câu view, câu like để đánh bóng tên tuổi.

Họ cần giữ vững đạo đức nghề nghiệp, có trách nhiệm với cộng đồng và tỉnh táo trước những cám dỗ của nội dung bẩn.

"Tuy nhiên, tình trạng phóng đại công dụng sản phẩm hoặc thiếu kiến thức đang ngày càng phổ biến. Khi bị phát hiện, nhiều KOL/KOC chỉ xin lỗi mà không chịu bất kỳ chế tài xử phạt nào, khiến thị trường thiếu tính ràng buộc", ông nhận định.

Đến lúc mạnh tay

Theo quan sát của ông Lê Hải Vũ, những phiên livestream từng đạt doanh số hàng chục, thậm chí hàng trăm tỉ đồng, gần như biến mất từ năm 2024. Giá cả thị trường cũng dần ổn định hơn so với ba năm trước.

Như ca sĩ hay diễn viên, tuổi nghề của đa số KOL/KOC cũng khá ngắn. Họ có thể nổi lên nhờ sức hút cá nhân, nhưng khi xu hướng thay đổi và không đầu tư chuyên môn, họ dễ dàng bị thay thế. Theo ông Vũ, tuổi nghề trung bình của đa số KOL/KOC chỉ khoảng 1,5 - 2 năm.

Ông Vũ cho rằng đã đến lúc các doanh nghiệp tập trung vào xây dựng tập khách hàng riêng, chấp nhận tăng trưởng chậm nhưng bền vững: tạo ra sản phẩm phù hợp với nhu cầu thị trường. Về phía KOL/KOC, sự chuyển dịch đa lĩnh vực sang chuyên môn hóa là xu hướng tất yếu.

Ông Bùi Huy Dũng cho rằng sự thay đổi này không chỉ phản ánh nhu cầu thị trường mà còn xuất phát từ những lùm xùm trong giới KOL. Việc quảng cáo tràn lan, thiếu kiểm chứng đã làm suy giảm uy tín của họ, thậm chí dẫn đến làn sóng tẩy chay từ cộng đồng.

Xu hướng sắp tới là nhãn hàng hợp tác với các chuyên gia có chuyên môn sâu trong ngành. Bởi lẽ chọn sai người có thể gây hại nhiều hơn lợi vì hôm nay quảng cáo, ngày mai vướng lùm xùm, thương hiệu cũng bị ảnh hưởng theo.

Theo luật sư Bùi Quốc Tuấn - Đoàn luật sư TP.HCM, điều 109 Luật Thương mại 2005 (sửa đổi 2019) quy định các quảng cáo thương mại sai sự thật là hành vi bị cấm. Ngoài ra, khoản 9 điều 8 Luật Quảng cáo 2012 cũng nghiêm cấm hành vi quảng cáo không đúng hoặc gây nhầm lẫn về khả năng kinh doanh...

Theo khoản 5 điều 34 nghị định 38/2021, trường hợp hành vi quảng cáo sản phẩm sai sự thật trên mạng xã hội chưa đến mức chịu trách nhiệm hình sự thì người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính với số tiền từ 60 triệu đến 80 triệu đồng, bị buộc tháo gỡ, xóa quảng cáo và buộc cải chính thông tin. Nếu đã bị xử lý vi phạm hành chính, bị phạt tiền mà vẫn tiếp tục tái phạm thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự, bị phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm.

Luật sư Tuấn cho rằng pháp luật đã có quy định cụ thể, tuy nhiên hiện nay quảng cáo sai sự thật vẫn diễn ra phổ biến. Nhiều KOL, người nổi tiếng quảng cáo theo "đặt hàng" vì lợi nhuận mà chưa trải nghiệm sử dụng hoặc nói vống lên các công dụng, thành phần của sản phẩm để bán được nhiều đơn hàng.

Do đó cần phải xử lý nghiêm minh theo quy định trên thì mới có thể hạn chế được việc quảng cáo sai sự thật. Ngoài ra, có thể bổ sung thêm chế tài cấm người quảng cáo sai sự thật quảng cáo trên các phương tiện truyền thông đại chúng khác trong một thời hạn nhất định.

Quảng cáo đòi hỏi sự trung thực

Hành vi quảng cáo sai sự thật của những người nổi tiếng sẽ gây ra nhiều thiệt hại cho xã hội, cho người tiêu dùng. Vì vậy trách nhiệm pháp lý cần được đặt ra nghiêm khắc hơn so với các trường hợp vi phạm khác.

Luật Quảng cáo 2012 (sửa đổi bổ sung 2018) đã có những quy định khá đầy đủ, chi tiết về các hành vi bị cấm trong đó có cấm quảng cáo sai sự thật. Những hành vi nói quá về giá trị, tác dụng, công dụng của sản phẩm được xác định là quảng cáo sai sự thật. Người thực hiện hành vi này có thể bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Trường hợp gây thiệt hại sẽ phải bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật.

Đối với nghệ sĩ, người nổi tiếng vi phạm pháp luật thì sẽ đánh giá tính chất mức độ, hậu quả của hành vi vi phạm để xem xét xử lý bằng các chế tài nghiêm khắc hơn. Có thể là cấm biểu diễn, cấm những công việc nhất định trong một thời hạn, xử phạt hành chính nếu gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cộng đồng. Ngoài ra có thể xem xét xử lý hình sự.

Luật sư ĐẶNG VĂN CƯỜNG (Đoàn luật sư Hà Nội)