Bức ảnh quý hiếm chưa từng công bố về một gia đình nghệ sĩ danh tiếng. Soạn giả Tư Chơi (Huỳnh Thủ Trung), nghệ sĩ sân khấu cải lương Kim Thoa và con trai 10 tuổi Huỳnh Thủ Hiếu, sau này là nhạc sĩ Huỳnh Hiếu (còn gọi là Huỳnh Háo). Ảnh chụp năm 1939 (Ảnh tư liệu gia đình nghệ sĩ Huỳnh Thủ Hiếu)

Đã hơn nửa thế kỷ trôi qua từ ngày soạn giả Huỳnh Thủ Trung, tức nghệ sĩ Tư Chơi, ra đi năm 1964. Một cuộc đời lẫy lừng rồi nhanh chóng rơi vào quên lãng.

Ông từng có một thời lừng lẫy, “là một vì sao sáng chói nhất trên bầu trời nghệ thuật sân khấu cải lương trong các thập niên 1930, 1940, 1950” như soạn giả Nguyễn Phương mô tả. Ông là tác giả của nhiều vở tuồng từng làm mưa làm gió từ Nam chí Bắc.

Ông cũng là người kiến tạo nhiều vì sao sân khấu, là người dìu dắt vào con đường nghệ thuật và cũng từng là chồng của hai nữ nghệ sĩ sân khấu cải lương có nhan sắc và danh tiếng một thời là nghệ sĩ Phùng Há và nghệ sĩ Kim Thoa.

Nhưng không đợi đến ngày nay mà chỉ mười năm sau khi ông mất, hầu như tên tuổi ông đã bị người đời cho vào lãng quên, đó là nhìn nhận chua chát của những người trong gia đình ông. Những năm sau này, khi báo chí viết về NSND Phùng Há, tên nghệ sĩ Tư Chơi mới được nhắc lại nhiều, chủ yếu vì là người chồng đầu tiên của bà.

Danh tiếng lừng lẫy nhưng bị quên lãng mau chóng, phải chăng đó là số phận hẩm hiu của một nghệ sĩ từng tỏa sáng một thời nhưng không có hạnh phúc trong cuộc sống riêng và thường chìm đắm trong men rượu, nhất là giai đoạn cuối đời.

Vài câu chuyện hiếm hoi về ông Tư Chơi chỉ xoay quanh những tháng ngày cuối đời bất hạnh của ông, nhưng đời ông còn những ẩn tình sâu kín mà từ góc nhìn phía gia đình, có những điều vẫn chưa bộc bạch về người nghệ sĩ tài danh này.

Người tự học để có sự nghiệp

Trong những ngày hè 2016, nhạc sĩ Huỳnh Hữu Thạnh, cháu nội đích tôn của soạn giả Tư Chơi và nghệ sĩ Kim Thoa, ôn lại về người ông nổi tiếng và vô cùng độc đáo của mình. Anh Thạnh là con trai duy nhất của nhạc sĩ Huỳnh Thủ Hiếu.

Cha anh là con cả và là con trai duy nhất của soạn giả Tư Chơi, là nghệ sĩ đánh trống, sáng tác và chơi nhiều nhạc cụ của nhiều ban nhạc từ các thập niên 1940-1990. Thừa hưởng tố chất của cha và ông nội, năm 14 tuổi (1973) Hữu Thạnh bắt đầu làm quen với việc chơi guitar ở nhà hàng Vân Cảnh.

Sau năm 1975, anh học nhạc viện, từng học chương trình cao học ở đây và là trưởng ban nhạc của vài đoàn nghệ thuật cho đến khi nghỉ để hoạt động âm nhạc tự do sau này. Anh còn giữ cẩn thận nhiều kịch bản viết tay, một số thư từ của nghệ sĩ Tư Chơi.

Do chỉ sống với cha từ lúc 4 tuổi khi cha mẹ đã ly dị, anh quanh quẩn bên cha, chứng kiến nhiều lần ông Tư Chơi qua thăm con cháu, nghe được những câu chuyện về những người thân trong gia đình nghệ sĩ của mình.

Nghệ sĩ Huỳnh Thủ Hiếu từng trả lời con trai Hữu Thạnh về nguyên do ông Tư Chơi trở thành soạn giả sân khấu:

“Cha từng ghét hai chữ tự học vì học gì cũng phải có thầy, nhưng cha biết ông nội con là người tự học để có sự nghiệp như vậy. Ông giỏi chữ Nho, Anh và Pháp văn, đọc sách nhiều, rành nhạc lý và đọc sách, đối chiếu với nhạc lý phương Tây để rút tỉa cho riêng mình những nguyên lý và cách thức biểu diễn”.

Soạn giả Nguyễn Phương ghi nhận về ông: “Ông Tư Chơi giỏi chữ Nho, biết tiếng Anh và làm thơ rất hay. Ông cũng là một nhạc sĩ tài danh, chuyên đờn đoản. Bài vọng cổ Tiếng nhạn kêu sương nhịp tư của nghệ sĩ Tư Chơi mở đầu cho bản Dạ cổ hoài lang của ông Sáu Lầu phát triển dần lên nhịp 8, nhịp 16, 32, 64...

Soạn giả Tư Chơi sáng tác nhiều tuồng xã hội như Khúc oan vô lượng, Lỡ tay trót đã nhúng chàm, Tiếng nhạn kêu sương, Tôi xin chừa, Hai mặt còn trơ, Ai là bạn chung tình, Em muốn tự do... Các tuồng này đã làm mưa làm gió trên các sân khấu Huỳnh Kỳ, Trần Đắc từ Nam chí Bắc, với những ngôi sao sân khấu Phùng Há, Năm Châu, Tư Út, Kim Thoa, Kim Hui, Tư Thạch...

Soạn giả Tư Chơi cũng là người đầu tiên đưa nhạc Tây vào sân khấu cải lương. Thời đó các bản nhạc tình của Pháp rất thịnh hành ở Sài Gòn, Hà Nội và các thành phố lớn ở Việt Nam như bài J’ai deux amours, Marinella, Ma Tikiki Ma Tonkinoise, Tant qu’il y aura des étoiles... do nam ca sĩ Tino Rossi và nữ ca sĩ Joséphine Baker ca.

Ông viết lời Việt nhạc Tây cho diễn viên ca trong tuồng của ông”. Không chỉ dùng nhạc Tây, ông còn sáng tác nhiều bài tân nhạc cho tuồng cải lương ông soạn.

>> Kỳ 2: Trong cơn mơ gọi tên Phùng Há