"Cò" Phước xem xét lỗi hạ gầm 10 cm của chiếc xe khách để báo giá tiền chung chi tại trạm đăng kiểm 50-01S - Ảnh: Gia Minh

Và đó là điều mà nhiều quốc gia trên thế giới đang áp dụng. 

Thực tế nạn nhũng nhiễu, tiêu cực trong lĩnh vực đăng kiểm phương tiện vận tải hay còn gọi là “kiểm tra an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường” ở nước ta đã tồn tại từ hàng chục năm nay.

Đã có nhiều đăng kiểm viên, kể cả lãnh đạo trung tâm đăng kiểm, phải dính vào vòng lao lý nhưng vấn đề tiêu cực, nhũng nhiễu vẫn không giảm.

Kinh nghiệm các nước

Hiện nay trên thế giới vẫn có những quốc gia không yêu cầu đăng kiểm xe định kỳ hoặc chỉ đăng kiểm khi chủ xe mua bán sang tên chuyển nhượng. Tuy nhiên không phải vì quy định như vậy mà chủ xe có thể bỏ qua việc bảo dưỡng, kiểm tra kỹ thuật định kỳ.

Nếu bị kiểm tra ngẫu nhiên hoặc khi gây ra tai nạn mà chủ xe không xuất trình nhật ký (log book/record) thể hiện việc bảo dưỡng, kiểm tra kỹ thuật định kỳ theo quy định của nhà sản xuất hoặc quy định của luật pháp thì sẽ xử lý rất nặng.

Mặt khác, ở rất nhiều quốc gia trên thế giới, phần lớn các trung tâm đăng kiểm đều do tư nhân quản lý và điều hành. Các trung tâm đăng kiểm hay còn được gọi đơn giản là các garage này phải được cơ quan chức năng đánh giá và cấp giấy chứng nhận hành nghề. Ngoài các yêu cầu về trang thiết bị, các trung tâm đăng kiểm này phải có lực lượng đăng kiểm viên đạt chuẩn.

Với cách quản lý như vậy, Nhà nước không cần phải trang bị thiết bị, tài sản và nuôi bộ máy công chức đăng kiểm viên. Cơ quan quản lý nhà nước có thể kiểm tra định kỳ hoặc ngẫu nhiên các trung tâm đăng kiểm được ủy quyền, nếu phát hiện sai phạm, tiêu cực sẽ xử lý thẳng tay, vi phạm nặng có thể bị rút giấy phép hành nghề. Vì các trung tâm đăng kiểm cũng là doanh nghiệp nên họ cạnh tranh lẫn nhau một cách lành mạnh về chất lượng dịch vụ chứ không phải cạnh tranh bằng tiêu cực.

Xã hội hóa và hiện đại hóa

Ở Việt Nam, các trung tâm đăng kiểm đa số là đăng kiểm công. Thời gian qua, Nhà nước đã cho phép thí điểm các trung tâm đăng kiểm tư nhân.

Tuy nhiên, ngoài một số doanh nghiệp làm ăn chân chính thì cũng có một vài doanh nghiệp kinh doanh tiêu cực thông qua hình thức dễ dãi trong việc kiểm tra và cấp giấy chứng nhận.

Ở các trung tâm đăng kiểm như vậy, nhân viên không vòi vĩnh như đăng kiểm viên nhà nước, tuy nhiên vì chạy theo lợi nhuận nên chủ doanh nghiệp sẵn sàng nhắm mắt làm ngơ đối với các phương tiện không đạt yêu cầu.

Chính vì vậy, để giải quyết vấn nạn tiêu cực trong lĩnh vực đăng kiểm, thiết nghĩ Nhà nước nên thực hiện đồng bộ một loạt giải pháp sau:

Thứ nhất là xã hội hóa rộng rãi lĩnh vực đăng kiểm. Nên mở rộng quy định để cho phép nhiều doanh nghiệp tham gia lĩnh vực đăng kiểm, tiến tới có thể xóa bỏ hoàn toàn đăng kiểm công.

Có thể giao việc kiểm tra, giám sát hoạt động của các trung tâm đăng kiểm cho các hiệp hội ngành nghề như một số quốc gia đã thực hiện.

Việc xã hội hóa lĩnh vực đăng kiểm cũng tiến hành đồng thời với việc tăng cường các chế tài xử lý các trung tâm đăng kiểm vi phạm quy định, đặc biệt là khi xảy ra tai nạn giao thông, nếu phát hiện do lỗi kỹ thuật từ khâu đăng kiểm thì có thể xử lý hành chính hoặc hình sự các trung tâm đăng kiểm vi phạm.

Thứ hai là phải yêu cầu các trung tâm đăng kiểm trang bị hệ thống kiểm tra tự động, hạn chế tối đa sự can thiệp của đăng kiểm viên trong khâu kiểm tra. Với các trang thiết bị của các trung tâm đăng kiểm như hiện nay thì con người vẫn còn tham gia nhiều khâu vào quá trình kiểm tra nên vẫn có thể can thiệp để bỏ qua các lỗi kỹ thuật.

Do đó, hiện đại hóa, tự động hóa trang thiết bị khám phương tiện sẽ là chìa khóa để hạn chế tiêu cực, kể cả khi chúng ta vẫn còn duy trì mô hình trung tâm đăng kiểm công.

Cuối cùng cần phải nói đến trách nhiệm của chủ xe, lái xe. Dù có được cấp giấy chứng nhận kiểm định về an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường thông qua chi phí tiêu cực thì chủ xe cũng phải ý thức được rằng khi bị cơ quan chức năng kiểm tra nếu phát hiện vi phạm họ sẽ là người phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Vì vậy chế tài nặng cho lái xe, chủ xe là điều mà cơ quan chức năng cần phải xem xét, bổ sung đối với các lỗi vi phạm trong lĩnh vực kiểm định an toàn kỹ thuật phương tiện vận tải chứ không thể xử lý một mình đăng kiểm viên vi phạm.