Các nữ công nhân Triều Tiên làm việc tại nhà máy may mặc ở thành phố Hồn Xuân (tỉnh Cát Lâm, Trung Quốc) đi chợ vào tháng 9-2017 - Ảnh: AP

Ngày 3-1, bà Elzbieta Rafalska - Bộ trưởng Gia đình, Lao động và Chính sách xã hội Ba Lan cho biết Ba Lan sẽ không tiếp tục cấp giấy phép lao động cho công dân Triều Tiên theo nghị quyết 2397 của Hội đồng Bảo an LHQ. Hiện nay có 462 lao động Triều Tiên làm việc tại Ba Lan.

Sát hạch trước ngày đi lao động

Theo đánh giá của LHQ, tổng cộng có hơn 50.000 lao động Triều Tiên làm việc tại 40 quốc gia. Nhiều tổ chức còn đưa ra con số cao hơn, đến 100.000 người Triều Tiên lao động xa xứ. Trong khi đó đánh giá của tổ chức phi chính phủ "Trung tâm Dữ liệu về nhân quyền Bắc Triều Tiên" ở Hàn Quốc cho rằng chính quyền Bình Nhưỡng đã tổ chức đưa từ 19.000 đến 50.000 công dân ra nước ngoài lao động.

Lao động Triều Tiên có mặt tại các công trình xây dựng chuẩn bị cho vòng chung kết World Cup năm 2022 tại Qatar, cảng Gdansk ở Ba Lan, các công trình xây dựng ở Mông Cổ, Kuwait, Các Tiểu vương quốc Ả rập thống nhất (UAE), Nigeria hay Algeria.

Nhiều lao động Triều Tiên làm việc trong các công xưởng đóng tàu ở Gdansk (Ba Lan) - Ảnh: AFP

Ông Phil Robertson - phó giám đốc chi nhánh châu Á của tổ chức nhân quyền Human Rights Watch, khẳng định các chủ lao động nước ngoài "ma giáo" thường thích lao động Triều Tiên vì giá nhân công rẻ và không ưa gây rối, phàn nàn.

Bà Signe Poulsen - đại diện Cao ủy Nhân quyền LHQ tại Seoul (Hàn Quốc), cho biết trước khi đưa công dân đi lao động ở nước ngoài, cơ quan chức năng Triều Tiên điều tra chặt chẽ về gia đình, lý lịch bản thân, kiểm tra tình trạng sức khỏe, tay nghề, kinh nghiệm của các ứng viên. Ứng viên còn phải qua sát hạch và thẩm vấn. Mục đích nhằm loại trừ các ứng viên có khả năng đào thoát.

Ứng viên được chọn sẽ nhận được hộ chiếu nhưng hộ chiếu sẽ bị thu giữ khi lao động ra đến nước ngoài. Phần lớn lao động Triều Tiên được chọn là nam giới từ 20 đến 40 tuổi, làm việc ở nước ngoài trong thời gian ba năm.  

Công nhân Triều Tiên tại công trường xây dựng ở Ulan Bator (Mông Cổ) - Ảnh: AFP

Thu nhập bị trừ 70%

Nhà nghiên cứu Antoine Bondaz ở Quỹ Nghiên cứu chiến lược (Pháp) cho biết lao động xuất khẩu người  Triều Tiên không ký hợp đồng lao động trực tiếp với chính quyền.

Trên danh nghĩa sẽ có công ty tuyển dụng bình phong (là công ty Triều Tiên hoặc không) đứng ra tuyển lao động. Tiền lương của họ sẽ do người của công ty quản lý.

Dù cơ quan chức năng nước sở tại có kiểm tra, lao động Triều Tiên cũng không dám khai sự thật. Vả lại các nước tiếp nhận lao động Triều Tiên thông thường ít quan tâm với tính minh bạch và nhà nước pháp quyền.

Hầu hết lao động Triều Tiên làm việc trong các ngành xây dựng, hầm mỏ, nông nghiệp hoặc tại xưởng đóng tàu vốn là nơi tai nạn nghề nghiệp hay xảy ra.

Dù làm nghề gì, điểm chung của họ là làm việc tại nơi ít người lui tới trong điều kiện lao động nguy hiểm và tệ hại, không được nghỉ phép, không được nhận tiền lương trực tiếp. 70% thu nhập của họ được cho là bị trừ ra để chuyển cho chính phủ. Cuối tháng họ chỉ còn chừng 80-125 euro trong khi họ phải lao động từ 12-16 giờ mỗi ngày.

Bà Signe Poulsen - đại diện Cao ủy Nhân quyền LHQ tại Seoul, cho biết: "Một số người trốn đi được đã kể cho chúng tôi họ không có quyền tự do đi lại, phải sống chui nhủi, bị cấm gọi điện thoại hay sử dụng Internet".

Nguồn thu ngoại tệ từ nhà hàng

Lao động Triều Tiên còn làm việc trong 130 nhà hàng Triều Tiên ở 12 nước. Các nhà hàng của nhà nước Triều Tiên phát triển mạnh trong thập niên 1990. Đây là nơi chuyển tiền mặt thành ngoại tệ.

Theo chính phủ Hàn Quốc, mỗi năm Triều Tiên thu về khoảng 10 triệu USD từ các nhà hàng như thế. Ông Phil Robertson nói tiền thu được sẽ được chuyển giao cho cơ quan kinh tài bí mật của Triều Tiên gọi là "Văn phòng 39".

Các nữ tiếp viên phục vụ tại nhà hàng Triều Tiên ở Dubai vào tháng 9-2017 - Ảnh: AFP

Nhà nghiên cứu Antoine Bondaz giải thích: "Chế độ Triều Tiên thường nhắc nhở các lao động nếu họ đào thoát, gia đình họ vẫn còn ở Triều Tiên". Hình thức gây sức ép này đã từng được áp dụng với các nhà ngoại giao hay vận động viên Triều Tiên ra nước ngoài.

Ông Phil Robertson còn khẳng định các thanh tra làm việc cho chính phủ Triều Tiên sẽ giám sát hành động và mối liên hệ của lao động Triều Tiên với người nước ngoài. Người này sẽ sống chung hoặc ở gần lao động Triều Tiên để dò la và cản trở các tổ chức phi chính phủ, công đoàn hay nhà nghiên cứu muốn tiếp xúc với công dân Triều Tiên".

Theo LHQ, Triều Tiên thu được 420 triệu euro mỗi năm từ việc tổ chức cho công dân Triều Tiên đi lao động ở nước ngoài.

Nhà nghiên cứu Antoine Bondaz ghi nhận đến nay nhiều nước vẫn chưa nhận thức được vấn đề nêu trên vì các công ty tư nhân thuê mướn nhân công Triều Tiên. Muốn giải quyết vấn đề cần các phương tiện truyền thông quảng bá và sự đồng thuận trong Liên minh châu Âu.

Những người Triều Tiên lao động chân tay ở TP Đan Đông (Trung Quốc) - Ảnh: AFP