Các thí sinh điểm thi Trường THPT Gia Định vui mừng khi kết thúc môn vật lý và nhận được sự động viên của các sinh viên tình nguyện tiếp sức mùa thi - Ảnh: DUYÊN PHAN

Nhưng một kỳ thi được chuẩn bị chu đáo, có sự tham gia phối hợp của nhiều lực lượng xã hội, không xảy ra những sai sót đáng kể thì có thể ghi nhận nỗ lực của Bộ GD-ĐT và các đơn vị tổ chức.

Đó là quan điểm của GS Nguyễn Minh Thuyết - nguyên phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, giáo dục, thanh niên, thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội - khi trao đổi với Tuổi Trẻ về kỳ thi THPT quốc gia đầu tiên vừa diễn ra. 

GS Nguyễn Minh Thuyết nhận định: “So với việc tổ chức hai kỳ thi và nhiều đợt thi tuyển sinh ĐH, CĐ dồn về các thành phố lớn như các năm trước, có thể thấy rõ kỳ thi “hai mục đích” năm nay đã giảm tốn kém, căng thẳng cho người dân và xã hội. Cả bốn ngày diễn ra kỳ thi, số thí sinh bị xử lý kỷ luật chỉ có vài trăm người, chỉ có vài sai sót của giám thị và thí sinh thì cũng có thể xem là không có gì bất thường”.

Đổi mới thi cử không thể mỗi năm một kiểu

* Đa số những trường hợp thí sinh bị kỷ luật đều ở các cụm thi của trường ĐH lớn. Đặc biệt cuối kỳ thi, cơ quan công an mới phát hiện ra việc tổ chức giải đề đưa từ ngoài vào trường thi... Điều này cho thấy tiêu cực thi cử chưa bị đẩy lùi. Ông nghĩ thế nào về việc này?

- Tôi cho rằng so với các kỳ thi tốt nghiệp THPT những năm trước, cách thức tổ chức như kỳ thi THPT quốc gia năm nay có thể mang lại niềm tin nhiều hơn về tính nghiêm túc. Rõ ràng với sự tham gia, chủ trì của các trường ĐH có năng lực, có kinh nghiệm tổ chức kỳ thi tuyển sinh ĐH, CĐ thì tình trạng tiêu cực có tổ chức kiểu như vụ Đồi Ngô (Bắc Giang) trước đây sẽ không xảy ra.

Khi kỳ thi không đặt nặng vấn đề thành tích thi đua đối với các địa phương, tính chất cạnh tranh vì mục đích xét tuyển ĐH, CĐ cũng là những yếu tố có thể khiến tiêu cực được đẩy lùi. Tuy nhiên, nếu so với kỳ thi tuyển sinh “ba chung” các năm trước thì có thể vẫn còn những điều cần phải quan sát, xem xét sau khi kỳ thi đã hoàn tất ở các khâu chấm thi, xét tuyển, hậu kiểm...

Năm nay, hầu hết các trường ĐH, CĐ đều sử dụng kết quả của kỳ thi quốc gia để xét tuyển. Tuy nhiên, nếu kết quả này thiếu tin cậy dẫn đến việc giảm chất lượng đầu vào thì tôi e rằng những năm sau các trường có uy tín sẽ phải xem xét lại việc có nên sử dụng kết quả của kỳ thi hay không. Nếu nhiều trường không sử dụng kết quả kỳ thi chung thì ý nghĩa “hai trong một” của kỳ thi sẽ khó có thể đứng vững.

* Theo ông, kỳ thi này có nên tiếp tục duy trì trong năm 2016 không hay phải thay đổi?

- Trong đổi mới thi cử thì không thể mỗi năm làm một kiểu, vì điều đó sẽ gây khó khăn, thậm chí gây “sốc” cho giáo viên, học sinh, cho các trường. Ngay quyết định đổi mới của kỳ thi năm nay cũng đã được cho là quá cập rập. Nhiều thí sinh đến trường thi với tâm lý mình chưa có sự chuẩn bị tốt, bị mang ra “thử nghiệm”, thiệt thòi hơn các anh chị khóa trước.

Vì vậy, theo tôi, năm 2016 và trong khoảng 2 - 3 năm tới, phương án thi này vẫn nên duy trì nhưng phải tiếp tục cải tiến, dựa trên thực tiễn của kỳ thi năm nay.

Nhìn từ kỳ thi THPT quốc gia năm nay, tôi thấy có những điểm cần điều chỉnh. Trước hết là không nên quy định thí sinh thi theo đơn vị hành chính một cách cứng nhắc, mà nên để các em đăng ký cụm thi tùy theo hoàn cảnh, nguyện vọng. Mặt khác, các trường ĐH, CĐ cũng phải được chủ động quy định đối tượng tuyển sinh của mình, cụ thể là tuyển thí sinh dự thi ở bất cứ cụm thi nào hay chỉ tuyển thí sinh dự thi ở những cụm thi do trường hoặc một số trường nào đó chủ trì.

Như vậy, các trường ĐH có uy tín có thể chủ động tuyển thí sinh ở những cụm thi mà họ tin tưởng sẽ coi thi, chấm thi nghiêm túc hơn, chặt chẽ hơn, khỏi phải bổ sung thêm các điều kiện hoặc tổ chức thêm kỳ kiểm tra phụ để đảm bảo chất lượng đầu vào. Nhưng phương án tuyển sinh của các trường phải được công bố sớm trước kỳ thi.

Khi đã xác định thi cử phải tiếp tục đổi mới thì dù năm 2016 vẫn tổ chức thi tương tự năm nay, Bộ GD-ĐT vẫn phải công bố lộ trình dài hơi để học sinh hình dung được  3 - 5 năm tới, các em sẽ tham gia một kỳ thi như thế nào.

* Nhưng việc thay đổi mà ông nói có thể sẽ dẫn tới những bất cập như có những cụm thi tập trung quá đông thí sinh, vượt quá năng lực tổ chức, trong khi có những cụm lại ít thí sinh. Việc cho phép các trường ĐH tự chọn thí sinh theo cụm thi sẽ khiến nhiều thí sinh khó khăn ở vùng sâu vùng xa phải di chuyển xa nếu muốn dự thi vào các trường ĐH mình có nguyện vọng?

- Đây đúng là bất cập, cần có những giải pháp kỹ thuật để khắc phục. Nhưng ưu điểm của nó thì rất rõ. Nếu thực hiện điều này thì sẽ không có tình trạng thiếu công bằng đối với thí sinh cùng cạnh tranh vào một trường ĐH khi có người phải thi ở cụm coi thi, chấm thi nghiêm, nhưng có người thi ở cụm coi thi, chấm thi “lỏng tay” hơn, thậm chí có thể có tiêu cực, khắc phục được tình trạng thí sinh bắt buộc phải dự thi ở một cụm quy định trong khi điều kiện, hoàn cảnh của họ có thể dự thi ở cụm thi khác. Để giải quyết được hết những bất cập, có lẽ nên có lộ trình cải tiến mạnh hơn vào những năm sau.

Bộ không nên “cầm trịch” mãi

* Theo ông, vấn đề thi cử ở tầm quốc gia nên cải tiến thế nào?

- Việc này tôi từng phát biểu rồi và vẫn bảo lưu ý kiến này. Tôi thấy không hợp lý khi Bộ GD-ĐT hết năm này sang năm khác phải chủ trì tổ chức những kỳ thi hoành tráng ở tầm quốc gia. Như thế là Bộ GD-ĐT làm sai chức năng quản lý nhà nước của mình. Chức năng của bộ là xây dựng chính sách giáo dục và quản lý việc thực hiện chính sách đó.

Nếu tiếp tục phương án tổ chức “hai trong một” thì nên giao cho một số đơn vị độc lập có uy tín đứng ra lo. Các đơn vị này có thể tổ chức thi vài lần trong một năm. Thí sinh có thể sử dụng kết quả đó vào việc xét tuyển các đợt khác nhau vào các trường.

Như vậy, thí sinh cũng không bị căng thẳng khi đặt số phận của mình vào một kỳ thi duy nhất. Việc này cũng giải quyết được tình trạng căng thẳng gần như “sống còn” khi “toàn dân tập trung vào một kỳ thi”.

Còn nếu Bộ GD-ĐT vẫn kiên quyết “cầm trịch” thì chắc không bao giờ có hai kỳ thi trong một năm, vì nếu làm vậy thì bộ còn thời gian đâu để làm việc gì khác ngoài thi cử, tuyển sinh?

* Có điều, nếu như vậy thì những thí sinh ở vùng sâu vùng xa chỉ muốn thi để công nhận tốt nghiệp THPT sẽ gặp khó khăn khi phải dự thi ở các đơn vị tổ chức thi như ông nói?

- Phương án tốt nhất, theo tôi, là giao việc tổ chức kỳ kiểm tra cuối cấp nhẹ nhàng để công nhận tốt nghiệp THPT cho các sở GD-ĐT, hoặc UBND các tỉnh, thành phố chủ động tổ chức. Còn việc tuyển sinh ĐH, CĐ để các trường tự quyết.

Những trường hàng đầu mà số lượng thí sinh hằng năm có nguyện vọng vào học lớn hơn khả năng đáp ứng của trường thì tổ chức thi tuyển; các trường khác có thể xét tuyển dựa trên kết quả học tập ở trường phổ thông. Về lâu về dài, nếu hình thành được các tổ chức khảo thí độc lập có uy tín thì ngay cả các sở GD-ĐT và trường ĐH, CĐ cũng được giải phóng khỏi nhiệm vụ tổ chức thi.