Bộ trưởng quốc phòng Nhật Bản Itsunori Onodera (trái) cùng người đồng cấp Mỹ James Mattis và Úc Marise Payne dự Đối thoại Shangri-La ngày 2-6 - Ảnh: Reuters

Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là khu vực tự do - mở cửa, trong đó các quốc gia phát triển thịnh vượng mà không cần lựa chọn đồng minh, Bộ trưởng quốc phòng Mỹ James Mattis khẳng định.

Không quá ôn hòa như phát biểu khai mạc của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Mattis đã dùng lời lẽ trực khởi hơn khi nhắc tới Trung Quốc tại Hội nghị an ninh châu Á - Đối thoại Shangri-La 2018.

Chỉ trích Bắc Kinh

Phát biểu trong phiên thảo luận toàn thể đầu tiên tại hội nghị ngày 2-6, ông Mattis đụng đến hai trong số những vấn đề quan trọng nhất có thể ảnh hưởng tới quan hệ song phương Mỹ - Trung.

Đầu tiên trong phần đề cập chiến lược an ninh Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Mỹ, ông Mattis nhấn mạnh ưu tiên của Mỹ vẫn là xây dựng một khu vực hòa bình, thịnh vượng, hợp tác, tự do và tôn trọng lẫn nhau. Để thực hiện điều này, Mỹ xem việc thúc đẩy quan hệ và xây dựng năng lực với các đồng minh, đối tác trong khu vực là ưu tiên.

Mỹ đang thực hiện những thay đổi tiến bộ hơn trong quan hệ đồng minh với Nhật Bản và Hàn Quốc. Đồng thời, bộ trưởng quốc phòng Mỹ cam kết sẽ tiếp tục cung cấp thiết bị quân sự và sự hỗ trợ dành cho Đài Loan, trong khi sẽ phản đối "bất kỳ nỗ lực đơn phương nào ngăn chặn điều đó".

Tiếp theo, ông Mattis đề cập câu chuyện và chỉ trích tình hình quân sự hóa của Trung Quốc trong các khu vực tranh chấp. Ông liệt kê những việc Trung Quốc đã làm như triển khai tên lửa chống tàu, tên lửa đất đối không, các thiết bị gây nhiễu điện tử... ra đảo Phú Lâm, thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam nhưng đang bị Trung Quốc tuyên bố chủ quyền phi pháp. Theo ông Mattis, đây đều không phải những đóng góp cho an ninh hàng hải, thay vào đó liên quan trực tiếp tới mục đích quân sự, nhằm mục đích "đe dọa" và "chèn ép" các nước láng giềng. Sau những gì đã làm ở Biển Đông, Trung Quốc đang khiến nhiều người phải đặt dấu hỏi về động cơ lớn hơn của Bắc Kinh, ông nói.

Tự do và mở cửa

Trong các phát biểu của mình, ông Mattis và ông Modi luôn nhắc đến chính sách Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương kèm với khẩu hiệu "tự do và mở cửa". Thủ tướng Ấn Độ ngày 1-6 lấy Singapore làm hình mẫu cho những gì các nước cần làm để định hình tương lai. Đó là một quốc gia toàn vẹn chủ quyền, mở cửa, kết nối, thượng tôn pháp luật và một quốc gia đứng về phía nguyên tắc chứ "không nép sau sức mạnh của ai khác". Trong khi đó, vừa qua ông Mattis cũng nhấn mạnh: "Trong chiến lược này, quan điểm của Mỹ là không có chuyện một nước nên hoặc có thể thống trị Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương".

Cách đây chưa đầy hai tháng, có thông tin cho rằng Trung Quốc đang nối liền "đường chín đoạn" yêu sách của nước này ở Biển Đông. Ông Mattis lưu ý rằng Mỹ hiểu Trung Quốc "sẽ trả cái giá không đắt lắm" về những hành động ở Biển Đông, và rằng khu vực này đang phải "đối phó với thực tế" về những yêu sách của Bắc Kinh. Như vậy, một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương "tự do và mở cửa" sẽ khác với khu vực "đóng kín" trong đường yêu sách phi lý của Trung Quốc. Trao đổi với Tuổi Trẻ, tiến sĩ Zach Abuza, chuyên gia an ninh nghiên cứu Trung Quốc và Đông Nam Á, cho biết: "Trung Quốc tại Shangri-La kỳ này sẽ nói về sự trỗi dậy mang tầm vóc lịch sử không thể đảo ngược của họ. Họ sẽ tìm cách gieo nghi ngờ cho các nước trong khu vực rằng Mỹ là một đồng minh không đáng tin cậy".

Chỉ vài giờ sau phát biểu của Bộ trưởng quốc phòng Mỹ, trung tướng Trung Quốc Hà Lôi phản bác rằng hành động của Bắc Kinh là nhằm "mục đích quốc phòng", một cách nói ngầm vô cớ tự nhận đảo Phú Lâm là của... Trung Quốc. Tuy nhiên, những lập luận của ông Hà Lôi đã bị nhiều học giả phản đối.

Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam Ngô Xuân Lịch phát biểu tại Shangri-La 2018 - Ảnh: NHẬT ĐĂNG

Việt Nam ủng hộ giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình

Đại tướng Ngô Xuân Lịch, bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam, đã có phát biểu khởi đầu cho phiên thảo luận toàn thể thứ ba tại Đối thoại Shangri-La 2018 hôm 2-6.

Phát biểu về chủ đề "Định hình trật tự an ninh đang biến đổi của châu Á", đại tướng chỉ ra những thách thức an ninh hiện tại các nước trong khu vực đang đối mặt, đồng thời chia sẻ quan điểm của Việt Nam trong việc giải quyết tranh chấp, cũng như nhấn mạnh tầm quan trọng của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN).

Theo Bộ trưởng Ngô Xuân Lịch, khu vực châu Á - Thái Bình Dương vẫn đang đối mặt những thách thức an ninh truyền thống, phi truyền thống, trong đó có tranh chấp chủ quyền lãnh thổ, khủng bố... Ngoài ra, một thách thức nữa nằm ở sự chuyển dịch mạnh mẽ và đa dạng trong chính sách của các nước lớn đối với khu vực. "Đó là chuyển dịch trọng tâm về châu Á - Thái Bình Dương, chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, Vành đai và con đường. Và hàng loạt quan hệ nhóm các quốc gia, như Trung Quốc - Hàn Quốc - Nhật Bản, Úc - Ấn Độ - Nhật Bản", ông nói.

Đối với vấn đề Biển Đông, Bộ trưởng Ngô Xuân Lịch khẳng định Việt Nam kiên định và ủng hộ việc giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước của Liên Hiệp Quốc về Luật biển năm 1982 (UNCLOS 1982); tuân thủ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), thúc đẩy xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC). Đây vừa là biện pháp xây dựng lòng tin chiến lược giữa ASEAN với Trung Quốc, vừa thể hiện quyết tâm của các nước đóng góp cho một trật tự an ninh khu vực dựa trên luật pháp quốc tế. Mọi hành động vi phạm chủ quyền của nước khác, quân sự hóa và gia tăng sức mạnh quân sự đều không phù hợp với luật pháp quốc tế, đi ngược lại các cam kết khu vực.

Theo bộ trưởng, việc các bên ngồi lại với nhau và giải quyết bất đồng thông qua biện pháp hòa bình là con đường tốt nhất. Sự tương tác của các nước khác trong việc chung tay gìn giữ hòa bình có ý nghĩa quan trọng, nhưng nó cũng phải có điều kiện tiên quyết là sự công bằng, vô tư. "Từ thực tiễn và kinh nghiệm, chúng tôi cho rằng để giải quyết các vấn đề an ninh phức tạp, trước hết mỗi quốc gia phải tự quyết định vận mệnh của mình. Đồng thời, rất cần sự hỗ trợ, chung tay hành động một cách vô tư, công bằng, khách quan vì lợi ích chung của cộng đồng quốc tế, nhất là các nước lớn" - ông Ngô Xuân Lịch nói.