Tổng thống Donald Trump đã làm cho các đồng minh của mình "sáng mắt" về thế giới quan hết sức rõ ràng của ông: Các đồng minh của Mỹ chỉ đứng thứ hai, xếp sau lợi ích của chính nước Mỹ. Nước Mỹ trên hết (America First) và quên hết cam kết trước đây.

"Lịch sử đang được viết"

Ông Trump đã chuyển hướng khỏi Ukraine và đột ngột trở nên thân thiết với Nga. Sự thay đổi này đã trở nên mạnh mẽ hơn trong tuần này khi ông đình chỉ việc cung cấp tất cả viện trợ quân sự của Mỹ cho Ukraine.

Đặc biệt ông Trump đã đảo lộn nền tảng hợp tác an ninh với châu Âu khi tuyên bố từ Washington hôm 6-3: "Tôi nghĩ đó là lẽ thường tình. Nếu họ không trả tiền, tôi sẽ không bảo vệ họ".

Ông Trump đã nhắc lại lời chỉ trích của mình về chi tiêu quốc phòng không bình đẳng giữa các nước trong khối liên minh quân sự Bắc Đại Tây Dương (NATO). Châu Âu đã bước sang một chương mới khi lục địa già phải tự giải quyết vấn đề của họ: cuộc chiến Ukraine và Nga.

Nền tảng hợp tác an ninh châu Âu từ sau Thế chiến 2 đến nay dựa trên một trật tự thế giới với "ô hạt nhân" do Mỹ dẫn dắt và cáng đáng đa số chi phí đã không còn nữa. 80 năm hợp tác dựa trên sự mặc định rằng Mỹ sẽ giúp bảo vệ các quốc gia châu Âu sau Thế chiến 2 đã không còn nữa. 

Điều này đã thay đổi địa chính trị lục địa già một cách căn bản. Châu Âu phải tự đứng trên đôi chân của mình nhưng trong một bối cảnh không mấy dễ chịu.

Trong bài phát biểu với giới truyền thông từ Brussels hôm 4-3, bà Ursula von der Leyen - chủ tịch Ủy ban châu Âu, nhánh hành pháp của Liên minh châu Âu (EU) - tuyên bố không úp mở "chúng ta đang ở trong kỷ nguyên tái vũ trang" và "sẵn sàng tăng mạnh chi tiêu quốc phòng". 

Bà Ursula von der Leyen cho biết EU có kế hoạch tăng cường quốc phòng và quân sự của châu Âu bằng cách kích hoạt một cơ chế huy động 800 tỉ euro (843 tỉ USD) từ các quỹ đặc biệt.

Cũng cần nhắc lại rằng, năm 2012, Liên minh châu Âu (EU) đã được trao Giải Nobel Hòa bình vì "hơn sáu thập kỷ đóng góp cho sự tiến bộ vì hòa bình, hòa giải, dân chủ và nhân quyền ở châu Âu" và không có chiến tranh. Được thành lập từ sau Hiệp ước Rome năm 1957 với ban đầu gồm sáu quốc gia, đến nay EU có 27 thành viên gồm cả một số quốc gia Đông Âu.

Cũng chính 27 quốc gia này, hôm thứ năm 6-3 trong cuộc họp thượng đỉnh EU ở Bỉ, liên minh đã bật đèn xanh cho các đề xuất có thể giải phóng hàng tỉ euro để thúc đẩy chi tiêu quốc phòng và kêu gọi Ủy ban châu Âu "tạo điều kiện thuận lợi cho chi tiêu quốc phòng đáng kể ở cấp quốc gia tại tất cả các quốc gia thành viên". 

"Lịch sử đang được viết vào ngày hôm nay", bà Ursula von der Leyen nói sau khi hội nghị thượng đỉnh kết thúc.

Cũng trong hội nghị, các nhà lãnh đạo đã ký vào một động thái nới lỏng các hạn chế về thâm hụt ngân sách, tức hơn mức ngưỡng thâm hụt tổng sản phẩm quốc nội (GDP) 3%, để các nước EU có thể tăng chi tiêu quân sự. 

Bà Ursula von der Leyen nhấn mạnh: "Châu Âu phải đối mặt với một mối nguy hiểm rõ ràng và hiện hữu, do đó châu Âu phải có khả năng tự bảo vệ mình để tự vệ".

Ông Friedrich Merz - thủ tướng tương lai của nước Đức, nền kinh tế lớn nhất EU - đang lên kế hoạch trong tuần này nhằm nới lỏng các quy tắc của Đức trong việc tăng nợ để cho phép chi tiêu quốc phòng cao hơn.

Cũng cùng niềm tin là EU phải tự lo cho EU, Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk - người giữ chức chủ tịch luân phiên của EU - cho biết ba năm chiến tranh ở Ukraine và "cú bẻ lái" bất ngờ của Washington đã "đặt ra những thách thức hoàn toàn mới cho chúng ta và châu Âu phải chấp nhận thách thức này và phải chiến thắng". 

Ông Tusk tự cổ vũ: "Chúng ta sẽ tự trang bị vũ khí nhanh hơn, thông minh hơn và hiệu quả hơn Nga".

Gánh nặng kinh tế

Nói dễ hơn làm. Việc phải tăng chi tiêu quốc phòng vào thời điểm mà ngân sách nhiều quốc gia EU đã gánh chịu quá nhiều nợ. Pháp đang phải vật lộn để giảm thâm hụt ngân sách hằng năm vượt quá mức với 5% GDP, với nợ tổng thể tăng lên 112% GDP. 

Năm quốc gia khác trong khối đồng tiền chung euro cũng có mức nợ trên 100% GDP bao gồm Bỉ, Hy Lạp, Tây Ban Nha, Ý và Bồ Đào Nha. Bức tranh sáng sủa là nước Đức có nhiều khả năng tăng vay nợ hơn cho chi tiêu quân sự, với mức nợ là 62% GDP.

EU cũng kỳ vọng việc tăng chi tiêu quốc phòng sẽ có tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế của các quốc gia thành viên EU. Tuy nhiên một báo cáo của Ngân hàng đầu tư Goldman Sachs vào đầu tháng 3 cho biết đóng góp từ tăng chi tiêu quốc phòng lên tăng trưởng GDP cũng có nhưng hạn chế, vì cứ mỗi 100 euro chi cho quốc phòng sẽ chỉ thúc đẩy GDP tăng khoảng 50 euro. Chi tiêu quốc phòng thường không được coi là có tác động lan tỏa rộng đến tăng trưởng kinh tế như chi tiêu cho cơ sở hạ tầng dân sự.

Ngoài ra, hệ quả của việc tăng chi tiêu quốc phòng sẽ không thấy rõ ràng trong hai năm tới do các dự án quân sự phức tạp cần thời gian để lập kế hoạch và thực hiện. Với chỉ 3 trong số 15 nhà sản xuất vũ khí hàng đầu thế giới, châu Âu phụ thuộc rất nhiều vào nhập khẩu quốc phòng, nghĩa là phần lớn lợi ích sẽ chảy ra khỏi nền kinh tế của họ.

Nhìn một cách tích cực đây cũng là cơ hội để châu Âu xây dựng lại nền công nghiệp quốc phòng của mình. Một hội nghị thượng đỉnh của EU khác được dự kiến diễn ra cuối tháng này để cụ thể hóa các đề xuất về pháp lý, tài chính cũng như việc tái vũ trang lục địa châu Âu.

80 năm sau khi Thế chiến 2 kết thúc, những ký ức ở châu Âu và bên kia bờ Đại Tây Dương về chiến thắng, hòa bình và các giá trị "phương Tây" đã bị chia rẽ. Địa chính trị châu Âu đã không còn như cũ, không còn đồng minh Mỹ.

Reuters: Mỹ thúc đẩy đồng minh làm suy yếu ngành vận tải biển của Trung Quốc

Chính quyền Tổng thống Donald Trump đang soạn thảo một sắc lệnh hành pháp nhằm phục hồi ngành đóng tàu trong nước và làm suy yếu sự kiểm soát của Trung Quốc đối với ngành vận tải biển toàn cầu.