Lá thư tri ân của bác sĩ Hoàng Thị Lài hằng năm gửi đến dịp 20-11 - Ảnh: NGUYỄN KHẮC PHÊ

Người tặng quà là bà Hoàng Thị Lài, một bác sĩ nhi khoa đã hơn 80 tuổi, đi lại khó khăn, nên năm nào cũng phải nhờ một bác xe ôm đưa quà đến nhà tôi.

Món quà thứ nhất

Thực ra, tôi chỉ là người tiếp nhận gói quà đặt lên trước ảnh anh tôi là bác sĩ Nguyễn Khắc Viện (1915-1997) trên bàn thờ gia đình. Nguyên do trong nhiều năm cuối đời, vợ chồng anh Viện từ TP.HCM ra Hà Nội thường ghé nghỉ lại nhà tôi, kết hợp mở “lớp” giảng dạy về tâm lý trẻ em cho y bác sĩ nhi khoa, giáo viên mẫu giáo ở Huế, trong số “học viên” đó có bác sĩ Hoàng Thị Lài.

Mặc dù “lớp” tâm lý trẻ em mở ở Huế chỉ trong vài năm, mỗi năm chỉ dăm ba buổi, nhưng “nhất tự vi sư, bán tự vi sư”, bác sĩ Lài từ khi biết nhà tôi có đặt ảnh thờ bác sĩ Nguyễn Khắc Viện, cứ gần đến ngày 20-11 lại nhờ bác xe thồ đem gói quà nhờ tôi thắp hương để tri ân người “Thầy đã để lại cho đời chữ tâm rất đẹp” - nói theo lời của bác sĩ Lài.

Món quà chỉ là gói trà thơm và một bông hồng với những dòng chữ đã xiêu vẹo nhưng đậm đà tình nghĩa thầy trò, được ghi trên chiếc phong bì thay cho lời khấn trước bàn thờ. Còn năm nay, thay bông hồng là chuỗi hạt sen Tịnh Tâm.

Món quà thứ 2

Một món quà tương tự như thế còn được bác sĩ Lài gửi ra tận Hà Nội cho giáo sư - viện sĩ Nguyễn Cảnh Toàn, nhưng mối quan hệ “thầy - trò” với bác sĩ Lài còn đặc biệt hơn. Đó là bác sĩ Lài thay em trai mình, tiến sĩ toán Hoàng Hữu Đường đã mất (1936-1987). Bác sĩ Lài đã thay mặt người em ruột tài giỏi mà đoản mệnh chúc ngày 20-11 thầy Nguyễn Cảnh Toàn.

Có thể nói Hoàng Hữu Đường là một nhà toán học tài năng đặc biệt của Việt Nam. Ông sinh tại Huế, nhưng quê lại ở làng Bích La bên sông Thạch Hãn nổi tiếng, đồng hương và là người thân của những tên tuổi như Hoàng Phủ Ngọc Tường, Hoàng Thị Ái, Hoàng Thi Thơ...

Ông tốt nghiệp đại học xuất sắc năm 20 tuổi và trở thành một trong số giáo sư đầu tiên của khoa toán Đại học Tổng hợp Hà Nội, có công trình nghiên cứu mới mẻ được các giáo sư toán học như Lê Văn Thiêm đánh giá cao.

Năm 1973, ông trở thành người mở đầu việc bảo vệ luận án phó tiến sĩ trong nước, mà một trong các giáo sư phản biện - chấm luận án là giáo sư Nguyễn Cảnh Toàn.

Hơn mười năm sau khi người học trò ưu tú ra đi, trong một lá thư gửi người chị là bác sĩ Lài, giáo sư Nguyễn Cảnh Toàn viết: “... Đã hơn 50 năm trôi qua, kể từ khi tiếp quản thủ đô và đón nhận những khóa sinh viên đầu tiên, tôi nhớ nhất anh Hoàng Hữu Đường, một tài năng trẻ đầy triển vọng... Anh mất đi quá sớm, để lại tiếc thương cho bao nhiêu người, trong đó có tôi...”.

Vị giáo sư viết những dòng này mấy năm qua sức khỏe đã sút kém nhiều. Biết tôi và giáo sư Nguyễn Cảnh Toàn là anh em con dì, mấy năm qua trước khi gửi quà ra Hà Nội, bác sĩ Lài đều gọi điện “thăm dò” sức khỏe giáo sư, vì biết đâu...

Năm nay chị lại vừa gọi cho tôi và tôi khuyên rằng chị đã già yếu, anh Toàn thì nay không đọc được thư nữa và đã quá hiểu tấm lòng quý hóa của chị, chị đừng gửi gì ra nữa nhưng bác sĩ Lài nói: “Không! Tôi đã chuẩn bị rồi. Tôi gửi chút ít cho em nó vui lòng...”.