Nguồn: UBND tỉnh Thừa Thiên Huế (đồ án điều chỉnh quy hoạch chung TP Huế đến 2030, tầm nhìn 2050) - Đồ họa: N.KH.

Việc mở rộng này đã được UBND tỉnh Thừa Thiên Huế hoạch định trong đề án "Xây dựng, phát triển đô thị Huế đến năm 2030 và điều chỉnh cục bộ quy hoạch chung TP Huế đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050".

Đề án đã xây dựng xong và đang trong quá trình lấy ý kiến để hoàn thiện. Theo đó, phạm vi mở rộng đô thị Huế gồm TP Huế hiện hữu (70,67km²) và một phần của các thị xã Hương Thủy, Hương Trà, huyện Phú Vang, với diện tích khoảng 348,54km², rộng gấp năm lần TP Huế hiện nay.

Huế đã quá chật chội

Ông Phan Ngọc Thọ, chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên Huế, cho biết việc mở rộng Huế là tất yếu, vừa là nhu cầu bức thiết hiện tại và đòi hỏi của tương lai. 

Huế hiện là đô thị di sản và cảnh quan thiên nhiên, với nhiệm vụ bảo tồn một quần thể lớn di sản văn hóa. Tuy nhiên, mật độ dân số của Huế hiện rất cao (5.029 người/km2, trong khi quy chuẩn là 2.000 người/km2), hạ tầng xã hội khu vực trung tâm đang quá tải, hạ tầng kỹ thuật chưa đáp ứng nhu cầu phát triển đô thị.

Theo quy chuẩn mà Quốc hội ban hành, thành phố thuộc tỉnh phải có dân số tối thiểu 150.000 người và diện tích tự nhiên từ 150km2 trở lên. Huế hiện là đô thị loại 1 thuộc tỉnh, dân số hơn 350.000 người nhưng diện tích chỉ hơn 70km2. Vùng ven thành phố đã đô thị hóa từ lâu nhưng lại quản lý bằng bộ máy chính quyền nông thôn nên không còn phù hợp, đòi hỏi phải quản lý bằng chính quyền đô thị.

Theo ông Thọ, đề án này là một bước cụ thể hóa đồ án quy hoạch xây dựng vùng tỉnh Thừa Thiên Huế và đồ án điều chỉnh quy hoạch chung TP Huế đến năm 2030, tầm nhìn 2050 mà Chính phủ đã phê duyệt từ 5 năm trước (2014). Và việc này cũng đã được trung ương định hướng trong các quy hoạch tổng thể phát triển đô thị Việt Nam, phát triển vùng miền Trung.

Quy mô đô thị Huế quá chật chội đối với nhiệm vụ bảo tồn và quá nhỏ so với nhu cầu phát triển hiện nay. Vì vậy, thực tế cuộc sống đòi hỏi phải mở rộng đô thị Huế.

Đô thị sẽ có thêm biển và đầm phá

Theo đề án, đô thị Huế sẽ mở rộng theo hướng đông - tây và bắc - nam, với trục cảnh quan "xương sống" là sông Hương kéo dài từ vùng rừng núi phía tây Bình Điền về biển; kết nối biển Thuận An, đầm phá Tam Giang với trung tâm Huế. 

Mô hình cụm đô thị với trung tâm là thành phố Huế và bốn đô thị phụ trợ: Hương Thủy, Tứ Hạ, Thuận An, Bình Điền. Hướng phát triển này cũng kéo biển Thuận An và sân bay Phú Bài gần nhau hơn qua hệ thống giao thông vành đai. Vì sân bay Phú Bài và biển Thuận An sẽ là hai động lực hết sức quan trọng để phát triển TP Huế.

ThS.KTS Trần Ngọc Tuệ (Hội Quy hoạch và phát triển đô thị Thừa Thiên Huế) cho rằng khi mở rộng TP Huế như đồ án quy hoạch, sẽ hoàn thiện trục không gian sông Hương kết nối từ núi đến biển. 

Trên trục sông Hương, các tiểu đô thị "bám hai bờ" sẽ được phát triển, vùng đô thị di sản sẽ được giảm áp lực. Thành phố Huế vốn là đô thị "nén", sẽ giảm bớt áp lực đối với hạ tầng đô thị và hạ tầng xã hội. 

Theo ông Tuệ, hướng mở rộng đông - tây và bắc - nam là phù hợp, nhưng nên ưu tiên mở rộng theo trục đông - tây trước, để hoàn thiện không gian đô thị di sản Huế thành một bức tranh từ núi đến biển theo trục cảnh quan sông Hương. Việc mở rộng theo trục này sẽ tránh sự xáo trộn, mất cân bằng giữa đất phát triển đô thị và đất nông nghiệp.

Theo đề án, các đô thị trong cụm đô thị được kết nối bằng hệ thống giao thông đường vành đai, bố trí dải cây xanh giữa các đô thị để hạn chế phát triển lan tỏa của các đô thị và phòng tránh lũ lụt; tạo lập cụm đô thị di sản - văn hóa - cảnh quan thân thiện với môi trường. 

Với cách điều chỉnh mở rộng này, đô thị cổ với khu di sản thế giới - Kinh thành Huế - ở bờ bắc sông Hương, đô thị cũ ở bờ nam sông Hương sẽ được bảo tồn; trong khi đó, các vùng đã đô thị hóa quanh Huế sẽ được chính thức trở thành đô thị.

Sẽ gây xáo trộn

Ông Phan Ngọc Thọ khẳng định có rất nhiều cái được, nhưng cái được lớn nhất là khi không gian mở rộng thì Huế sẽ có một điều kiện thuận lợi để bảo tồn di sản - giá trị cốt lõi của Huế. Sẽ giải quyết được cuộc tranh chấp gay gắt giữa bảo tồn và phát triển luôn là câu chuyện bức xúc của Huế từ mấy chục năm qua.

Với một đô thị rộng mở và năng động đó, Huế mới có điều kiện để phát triển xứng tầm một trong sáu đô thị lớn của Việt Nam như quy hoạch của quốc gia. Đó chính là điều kiện để Huế phát triển kinh tế - xã hội, thoát khỏi tình trạng hiện nay "vị thế lớn mà quy mô nhỏ", vẫn xếp sau nhiều đô thị về kinh tế. Người dân được hưởng thụ điều kiện sống và làm việc tốt hơn.

Đồng thời, theo ông Thọ, việc mở rộng phát triển này cũng sẽ gây xáo trộn và ảnh hưởng đến quyền lợi của một bộ phận dân chúng và các địa phương. Một số diện tích và dân cư của các thị xã, huyện sẽ nhập về thành phố Huế, sẽ làm các địa phương đó thiếu chỉ tiêu, giảm cấp đô thị, sẽ ảnh hưởng đến ngân sách xây dựng hạ tầng, kinh tế - xã hội... Sẽ có một số địa danh làng xã bị thay đổi hoặc mất, gây xáo trộn đời sống và tâm tư của người dân, vì người Huế rất coi trọng văn hóa làng quê, họ tộc...

Theo KTS Trần Ngọc Tuệ, đô thị hóa sẽ lấy đi một diện tích đất nông nghiệp, nên việc cân bằng đất đai, thoát lũ và sự ảnh hưởng đến an ninh lương thực cần phải được xem xét cẩn trọng. Một chuyên gia ở Trường ĐH Kiến trúc TP.HCM cũng đưa ra khuyến cáo: nếu diện tích tăng gấp năm lần trong khi dân số không tăng tương ứng sẽ tạo nên một dòng di cư lớn mà chính quyền không thể kiểm soát hết, sẽ nảy sinh các hệ lụy về văn hóa, xã hội.

Vấn đề sau cùng nhưng hết sức hệ trọng, đó là tiêu cực nảy sinh khi đô thị mở rộng sẽ mang lại nhiều nguồn lợi. Quỹ đất đô thị tăng và đó là "miếng mồi ngon" của những nhóm lợi ích. Hệ lụy nặng nề đó đã xảy ra với mở rộng đô thị Đà Nẵng, Hà Nội và nhiều đô thị khác. 

Ông Phan Ngọc Thọ xác nhận việc lợi dụng quy hoạch để đầu cơ đất là nguy cơ đồng hành. Vì vậy, quy hoạch phải công khai để người dân giám sát. Đất đai sẽ được đấu thầu, đấu giá công khai. Kiểm soát tiêu cực bằng hệ thống pháp luật. 

"Bài học từ việc mở rộng các đô thị trong nước sẽ giúp Huế hóa giải được những hệ lụy để phát triển. Vì đô thị hóa là quy luật tất yếu, không thể cưỡng lại được!" - ông Thọ chia sẻ.

Mở rộng đô thị Huế sẽ giúp việc bảo tồn đô thị xưa cũ ở hai bờ sông Hương - Ảnh: NHẬT LINH