Người dân P.Bến Nghé, Q.1, TP.HCM lĩnh lương hưu tại Bưu điện TP.HCM - Ảnh: THUẬN THẮNG

Từ thời điểm 1-1-2016, phí bảo hiểm xã hội của hàng chục triệu người lao động sẽ bắt đầu được thu theo quy định mới.

Theo đó, phí bảo hiểm xã hội sẽ được thu trên cả những khoản thu nhập ngoài lương của người lao động. Những thay đổi của chính sách bảo hiểm xã hội sẽ ảnh hưởng như thế nào đến thu nhập hiện tại và lương hưu trong tương lai của người lao động?

Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Phạm Minh Huân đã giải đáp đầy đủ về vấn đề này qua cuộc trao đổi với Tuổi Trẻ.

Thứ trưởng Phạm Minh Huân cho biết: “Luật bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi 2014 có hiệu lực áp dụng từ ngày 1-1-2016, một số quy định quan trọng liên quan trực tiếp đến chính sách đối với người đóng và thụ hưởng BHXH được sửa đổi.

Trong đó, đang được quan tâm nhất là thay đổi phương thức tính mức thu BHXH, thay vì chỉ tính trên lương, từ năm 2016 BHXH sẽ được thu trên cả những khoản thu nhập ngoài lương của người lao động (NLĐ).

Theo sự phê chuẩn của Quốc hội, lộ trình thay đổi này thực hiện từ năm 2016 đến 2018.

Sẽ có thay đổi lớn về chi phí

Ảnh: THANH HÀ

* Như vậy phí đóng BHXH sẽ tăng lên đáng kể, bao gồm cả khoản do NLĐ phải tự đóng hằng tháng?

- Tuy tỉ lệ đóng không tăng, nhưng do đóng trên nền lương tăng nên phí BHXH của nhiều người sẽ tăng.

Với tỉ lệ 14% do chủ sử dụng lao động chịu trách nhiệm và 8% do NLĐ tự đóng, phí đóng BHXH của cả hai bên sắp tới đều tăng. Nhưng có sự thay đổi rõ rệt nhất là ở khối doanh nghiệp.

Hiện nay, lương đóng BHXH của NLĐ trong khối doanh nghiệp và một số đơn vị sự nghiệp có thu mới chiếm 40-50% tổng thu nhập. Sắp tới phần còn lại cũng phải tham gia đóng BHXH. Đối với những doanh nghiệp lâu nay chỉ đóng BHXH trên nền lương tối thiểu sẽ có thay đổi lớn về chi phí.

Còn về phía NLĐ, nếu mức đóng mới ảnh hưởng đến thu nhập, làm giảm thu nhập thực tế được nhận thì NLĐ cần kiến nghị để doanh nghiệp tăng bù khoản này vào tiền lương trả cho NLĐ.

Theo như tôi được biết, hiện nhiều doanh nghiệp cũng đã tính toán khả năng tăng thu nhập bù lại khoản đóng BHXH theo quy định mới để thu nhập thực tế của NLĐ không bị giảm sút.

Quy định này áp dụng đối với cả NLĐ trong khối hành chính sự nghiệp, cơ quan nhà nước. Nhưng về cơ bản, đối với khối này, cách thu BHXH mới năm 2016 sẽ không ảnh hưởng nhiều vì phần lớn NLĐ có lương và thu nhập gần như trùng nhau, từ trước đến nay cơ bản đã đóng BHXH trên gần hết tổng thu nhập.

Người dân P.Bến Nghé, Q.1 lĩnh lương hưu tại Bưu điện TP.HCM - Ảnh: THUẬN THẮNG

Kéo dài tình trạng này NLĐ sẽ thiệt thòi

* Thưa ông, nhiều ý kiến từ giới chủ doanh nghiệp và một số chuyên gia kinh tế phân tích rằng hiện nay mức đóng phí BHXH, bảo hiểm y tế... của NLĐ đang ở mức cao nhất trong khu vực. Vậy tại sao còn cần có sự điều chỉnh cách thu khiến chi phí này còn cao hơn nữa, tăng thêm sức ép lên khả năng chi trả lương của doanh nghiệp? Phía NLĐ cũng e ngại liệu chính sách thu BHXH mới có thật sự mang lại lợi ích cho họ, trong khi trước mắt khoản nộp vào đã tăng lên?

- Tỉ lệ đóng BHXH hiện nay của chúng ta là 22%, trong đó người sử dụng lao động đóng 14% (tổng tỷ lệ người sử dụng lao động phải đóng là 18% do có 4% bảo hiểm ngắn hạn cho tai nạn lao động, thai sản, ốm đau... không phải cho quỹ lương hưu), đúng là một mức khá cao. Nhưng do đóng trên nền lương chưa cao nên con số tuyệt đối đóng vào BHXH của phần đông NLĐ vẫn ở mức thấp.

Đó là do tình trạng nhiều doanh nghiệp hiện đang lấy mức lương tối thiểu của Nhà nước quy định để làm lương ký hợp đồng lao động chính thức và đóng BHXH cho NLĐ, phần thu nhập còn lại được trả dưới dạng các khoản phụ cấp, thu nhập bổ sung.

Việc này dẫn đến tình trạng nhiều NLĐ cả đời chỉ được đóng BHXH xung quanh mức lương tối thiểu, đến khi nghỉ hưu được hưởng 75% mức đóng, thành ra chỉ được nhận lương hưu thấp hơn cả lương tối thiểu.

Nếu kéo dài tình trạng này NLĐ sẽ thiệt thòi. Chính vì thế, Nhà nước đã nghiên cứu để thay đổi chính sách, quy định đóng BHXH trên tổng thu nhập.

Cũng phải nói rõ thêm là theo điều 90 của Luật lao động mới đang được áp dụng, định nghĩa về lương đã thay đổi, tiền lương bây giờ phải bao gồm cả lương cơ bản, các khoản phụ cấp, các khoản bổ sung...

Với cách tính phí BHXH mới, từ 1-1-2016 nhiều chủ sử dụng lao động sẽ phải thay đổi mức phí đóng BHXH cho NLĐ vì mức lương nền để tính BHXH tăng lên.

Do đó hiện nay các doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp đã lên tiếng đề nghị giãn tiến độ thực hiện lộ trình thu phí BHXH theo quy định mới vì lo ngại tăng chi phí vượt quá khả năng chịu đựng của doanh nghiệp, ảnh hưởng đến sức cạnh tranh và hội nhập.

Là cơ quan quản lý nhà nước, chúng tôi sẽ có trách nhiệm thu thập kiến nghị của các doanh nghiệp để đề xuất với Chính phủ, Quốc hội xem xét, cân nhắc có sự điều chỉnh cho phù hợp với thực tế.

* Thay đổi cách tính BHXH như vậy sẽ tác động như thế nào đến lương hưu trí của NLĐ khi hết tuổi làm việc? Lương hưu thấp liệu có phải chỉ do mức lương nền đóng BHXH chưa cao hay còn do cách xác định tỉ lệ lương hưu chưa hợp lý?

- Mục đích của việc đổi mới hệ thống chính sách BHXH là nhằm thực hiện hiệu quả hơn nguyên tắc đóng hưởng, chi trả tốt hơn cho đối tượng thụ hưởng BHXH. Khó khăn nhất của chúng ta trong chi trả BHXH hiện nay là xung quanh bảo hiểm hưu trí, tức là lương hưu của NLĐ.

Mô hình của ta đang áp dụng là mô hình mà Ngân hàng Thế giới và các nước gọi là xác định mức hưởng trước. Hiện nay tuổi thọ của người VN ngày càng tăng, số người thụ hưởng tăng và thời gian hưởng lương hưu kéo dài hơn nên sẽ dẫn đến có tình trạng mất cân đối giữa đóng và hưởng.

Đó cũng là tình hình chung đối với quỹ lương hưu, bảo hiểm hưu trí ở nhiều nước. Nhưng thực tế đó đòi hỏi phải có sự điều chỉnh chính sách sao cho phù hợp.

Tỉ lệ hưởng lương hưu tối đa đối với những NLĐ đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định của nước ta ở mức 75% là thuộc loại cao nhất thế giới.

Lương hưu các nước chỉ xấp xỉ khoảng 50%. Nhưng con số tuyệt đối của họ cao hơn do lương thực tế đóng bảo hiểm hưu trí cao và có thêm nhiều phúc lợi xã hội khác cho người hưu trí. Việc điều chỉnh cách đóng BHXH sắp tới cũng là một giải pháp để tăng tiền lương hưu trí cho NLĐ.

Lộ trình thu bảo hiểm xã hội