Lỗ hổng tầng Ozone

TTO   Như đã giải thích trước đây, tầng bình lưu chứa một lớp ozone hoạt động như một “tấm màn chắn mặt trời”, bảo vệ sự sống trên bề mặt Trái đất khỏi bức xạ cực tím gây hại của Mặt trời.

Những hoạt động của con người ngày nay làm suy yếu dữ dội tấm chắn ozone này. Quy mô suy yếu - và những gì có thể làm cho nó - hiện nay là đề tài của nhiều nghiên cứu.

Vào cuối những năm 1970, các nhà khoa học đầu tiên chú ý đến sự xuất hiện của một lỗ hổng của tầng ozone trên khắp Nam Cực. Họ nhận thấy rằng phần lớn quá trình mỏng đi của tầng ozone xảy ra tự nhiên trong suốt mùa xuân. Nhưng sự mỏng đi này phần lớn tăng lên là do sự hiện diện của các chất hóa học nhân tạo trong tầng khí quyển trên.

Thủ phạm chính là, và vẫn là, các phân tử chlorine tìm thấy trong các chất hóa học công nghiệp, gọi là hydrocarbon bị halogen hóa. Phổ biến nhất trong số các chất hóa học này là chất chlorofluorocarbon, hay CFC, chủ yếu được sử dụng trong phun thuốc trừ sâu, ướp lạnh, và hệ thống điều hòa nhiệt độ. Tại tầng bình lưu, ánh sáng cực tím làm vỡ các chất CFC để có thể phóng thích chất chlorine độc hại của chúng.

Các phân tử chlorine sau đó phản ứng với các phân tử của tầng ozone. Mỗi phân tử chlorine có thể phá hủy 100.000 phân tử ozone bằng cách đẩy mạnh quá trình phản ứng mà trong quá trình đó khí ozone (O₃) bị biến thành khí oxy thường (O₂). Chất chlorine gây hại nhiều nhất trong nhiều vùng của bầu khí quyển nơi những đám mây băng hay mây bụi núi lửa đẩy mạnh hơn phản ứng của nó với ozone.

Vào năm 1987, có nhiều quốc gia trên thế giới thỏa thuận giảm lượng khí thải CFC đi 50% trước năm 1999. Khi đó, sau khi mức nguy hại của sự suy yếu tầng ozone trở nên rõ ràng hơn, các quốc gia mới thỏa thuận ban hành lệnh cấm hoàn toàn thải khí CFC trước năm 2000. Nhưng các nhà khoa học cảnh báo rằng hành động này là không đủ. Các chuyên gia đang thảo luận về một lệnh cấm hoàn toàn việc thải các chất hóa học chlorine trước năm 2003. Brom và nitric oxide cũng làm suy yếu lớp ozone của tầng bình lưu.

Trong khi đó, sự suy yếu của tầng ozone đã lan rộng ra từ Nam Cực đến các vĩ độ trung. Một sự mỏng dần đáng chú ý của tầng ozone xảy ra khắp các vùng của tất cả các lục địa, bao gồm những vùng có mật độ dân cư đông đúc. Điều này làm tăng lượng bức xạ cự tím chiếu xuống bề mặt Trái đất. Lượng bức xạ cực tím quá mức có thể ngay từ đầu làm hại đến đời sống hoang dã và làm tăng khả năng ung thư da cho con người.

Các nhà khoa học bầu khí quyển tiếp tục giám sát sự mỏng dần đi của tầng ozone bằng các công cụ phức tạp như Quan Phổ Kế Vẽ Tầng Ozone Chung (The Total Ozone Mapping Spectrometer - TOMS). Họ cũng đang nghiên cứu những cách phức tạp mà các chất hóa học có sức phá hủy tầng ozone tiếp xúc với tầng bình lưu và những chất hóa học này làm thay đổi sự dồi dào của tầng ozone thiên nhiên ở đó như thế nào.

Không nên lẫn lộn giữa sự suy yếu của tầng ozone với sự ô nhiễm tầng ozone. Ô nhiễm tầng ozone xảy ra tại mặt đất. Trớ trêu là chất thải xe hơi và những hoạt động khác của con người tạo ra một tầng ozone thừa thãi trong bầu khí quyển thấp hơn, nơi mà nó gây tồn hại đến thực vật và sức khỏe con người.

NGUYỄN ĐĂNG KHOA biên dịch