Phóng to

Cảnh trong vở Nước mắt người điên - một trong hai vở dự thi của sân khấu kịch Hồng Vân - Ảnh: G.Tiến

Nói trung gian bởi vì Huế - địa phương đăng cai - không có đơn vị nghệ thuật kịch nói nào nên không thể đăng ký dự thi. Các buổi diễn đều không bán vé và mở rộng cửa cho đông đảo khán giả đến xem.

Nhà nước tổ chức, nghệ sĩ tự lo

Những thông tin rất chính thống từ nhà tổ chức - NSƯT Đỗ Kỷ, phó phòng nghệ thuật Cục Nghệ thuật biểu diễn (Bộ VH-TT&DL), chỉ đơn giản là những con số thống kê: có 26 vở diễn của 20 đơn vị sân khấu kịch nói, chủ yếu từ Hà Nội và TP.HCM sẽ dự liên hoan; có sáu đơn vị sẽ dự thi với hai vở diễn: Nhà hát Kịch VN, Nhà hát Kịch Hà Nội, Nhà hát Tuổi Trẻ, sân khấu kịch Hồng Vân, sân khấu kịch Phước Sang. Cũng theo ban tổ chức, các buổi diễn sẽ kéo dài liên tục tại Trung tâm Văn hóa thành phố Huế trong các ngày từ 14 đến sáng 28-7, với hai vở dự thi một ngày vào sáng và tối (các buổi chiều dành cho việc chuẩn bị sân khấu và cho ban giám khảo họp); giải thưởng liên hoan không lớn do tổ chức bằng ngân sách, và cũng không huy động mạnh thường quân tài trợ giải thưởng...

Những thông tin đơn thuần ấy rất có thể làm... nản lòng người hâm mộ kịch nói, vốn đã rơi rụng khá nhiều do sự thoái trào của sân khấu, nhất là sân khấu Hà Nội mấy mùa hội diễn gần đây; và nhất là khi nó làm người xem liên tưởng đến những hội diễn kiểu bao cấp: một ông đạo diễn dựng đến... chín vở cho chín đoàn khác nhau, một ông nhạc sĩ làm nhạc cho sáu, bảy đoàn. Rồi một cơn mưa huy chương, ra về ai cũng ẵm giải để có cái cớ xin kinh phí nhà nước dựng vở đi hội diễn lần sau.

Nhưng nếu đi sâu một chút vào cái tên của những đơn vị đăng ký dự liên hoan sẽ thấy màu sắc của liên hoan kịch nói lần này không u ám đến thế.

Bên cạnh sự tham gia khá nồng nhiệt của sân khấu TP.HCM, sân khấu “xã hội hóa” vốn im ắng của Hà Nội nay cũng khá rộn ràng với những cái tên lạ lẫm (tuy thành lập khá lâu nhưng ít có điều kiện diễn do... không có kinh phí dựng vở mới): Câu lạc bộ (CLB) kịch nói Trường ĐH Sân khấu - điện ảnh Hà Nội, CLB kịch nói Hội Sân khấu Hà Nội, CLB kịch nói Hội Nghệ sĩ sân khấu VN, Trung tâm Bảo tồn và phát triển nghệ thuật sân khấu VN. Khác với các nhà hát “chính thống” như Nhà hát Kịch quân đội, Nhà hát Kịch Hà Nội, Nhà hát Kịch VN, Nhà hát Tuổi Trẻ dự liên hoan bằng ngân sách, các CLB này đều do các nghệ sĩ tự đóng góp với nhau hoặc do mạnh thường quân yêu sân khấu, do các quỹ văn hóa tài trợ phần nào.

Với những chuyển động tự thân từ các nghệ sĩ, với tình yêu nghề vẫn nung nấu một cách đáng phục dù sân khấu Hà Nội đang xế chiều, có thể hi vọng chút màu hồng nào sẽ hé ra từ liên hoan?

Phóng to

Cảnh trong vở Nhà có năm anh em trai - vở dự thi của Nhà hát Tuổi Trẻ - Ảnh: H.O.

Liệu vẫn là “cơn mưa huy chương”?

Tại TP.HCM - nơi có hoạt động xã hội hóa sân khấu sôi nổi nhất nước, Nhà hát Kịch TP.HCM - đơn vị được coi là “gần gũi” với Hội Nghệ sĩ sân khấu - lại bất ngờ vắng mặt trong liên hoan sân khấu kịch nói năm nay. Nghệ sĩ Khánh Hoàng - giám đốc nhà hát - cho biết lúc đầu anh cũng tính đưa vở Tả quân Lê Văn Duyệt đi thi. Tuy nhiên, với quy định vở diễn dự thi phải là những câu chuyện xảy ra từ đầu thế kỷ 20 đến nay thì Tả quân Lê Văn Duyệt có lý do để... ở nhà!

Ở sân khấu IDECAF, ông bầu Huỳnh Anh Tuấn cũng “xin phép” được đứng ngoài hội diễn, mặc dù tháng 7 này họ sẽ ra mắt vở diễn lịch sử được đầu tư khá công phu là Vua thánh triều Lê. Có lẽ ký ức không mấy vui vẻ gì về “cơn mưa huy chương” của kỳ liên hoan năm 2009 tại TP.HCM là một trong những lý do khiến IDECAF cảm thấy không còn niềm tin vào những từ “liên hoan sân khấu”.

Ngoài Nhà hát Kịch thành phố, sân khấu kịch IDECAF thì sân khấu kịch Hoàng Thái Thanh cũng vắng mặt. Khi hỏi lý do, đạo diễn Ái Như đơn giản trả lời: “Tôi không nhận được giấy mời nào của ban tổ chức”. Một sân khấu đã nỗ lực sáng đèn với nhiều tác phẩm có chất lượng, sau hơn hai năm hoạt động (thành lập tháng 2 - 2010) lại “lọt sổ” chỉ vì một sơ suất. “Chúng tôi gửi văn bản thông báo cho các đơn vị sân khấu trong toàn quốc theo danh sách có sẵn từ lâu nay. Chính vì vậy mà thông báo gửi đi không có tên sân khấu Hoàng Thái Thanh, lúc phát hiện thiếu sót thì đã quá muộn” - NSƯT Đỗ Kỷ giải thích.

Như vậy danh sách tham dự hội diễn năm nay của sân khấu TP.HCM gồm có Làm..., Nước mắt người điên (sân khấu kịch Hồng Vân - với đăng ký chính thức là Công ty cổ phần sân khấu - điện ảnh Vân Tuấn); Tội ác quyền lực, Hồn ma báo oán (sân khấu kịch Sài Gòn - Công ty cổ phần đầu tư giải trí Phước Sang); Âm binh (Trường ĐH Sân khấu - điện ảnh), Đời như ý (Công ty cổ phần giải trí Sài Gòn Phẳng); Tình cha (Nụ Cười Mới), Đôi bờ (Nhà hát kịch Sân khấu nhỏ 5B Võ Văn Tần). Về phía Nhà hát kịch Sân khấu nhỏ, lẽ ra họ đến với liên hoan bằng vở Tấm ván phóng dao (chuyển thể từ tiểu thuyết Tấm ván phóng dao của Mạc Can), nhưng giờ cuối đạo diễn Lý Khắc Linh lại bận... làm phim truyền hình nên vở diễn không kịp ra mắt. Có thể nói đây là một trường hợp đáng tiếc!

Nhìn chung, khi các liên hoan sân khấu ngày càng sa sút uy tín, từ lâu các nghệ sĩ đã mơ đến những mùa hội diễn, festival sân khấu... mà ở đó không có chuyện thi thố dẫn đến tiêu cực. Các sân khấu chỉ đến đó với những vở diễn đặc sắc nhất, đặc trưng phong cách nghệ thuật của mình nhất để giao lưu, học hỏi như một ngày hội của nghề nghiệp. Trước đây, vào những năm 1980, Liên hoan sân khấu mùa thu tại TP.HCM là một sự kiện như vậy, nhưng nay không còn nữa. Ý nghĩa nhiều nhất của những hội diễn hiện nay là thành tích huy chương để xét danh hiệu nghệ sĩ, thăng cấp chức vụ... từ đó dẫn đến những chuyện “thi cử” ganh đua không mấy vui vẻ. Một mùa liên hoan sân khấu nữa lại đến, và dư luận dù muốn hay không cũng gợn lên một câu hỏi: liệu có thoát khỏi “vết xe đổ” của những lần liên hoan trước đây?